hop04

"| Internetowe gatunki dziennikarskie

zdobywała rzesze publiczności, rozpowszechniły się przekazy, które przeobraziły komunikację opartą wcześniej na piśmie i druku w dobitnie odmienną - analogową komunikację audiowizualną.

Przemiana ta polegała na nobilitacji obrazu, na dowartościowaniu niewerbalnych - zarówno wizualnych, jak i audialnych wymiarów porozumiewania się, na ukształtowaniu się zupełnie nowych znaków. Znaki te różnią się zasadniczo od abstrakcyjnego i arbitralnego charakteru pisma - są analogowe i umotywowane. Oparte na technicznej reprodukcji inscenizowanych bądź realnych sytuacji, zapewniają analogową postać materii semiotycznej przekazów; cechuje je relacja podobieństwa. Ich znaczenia zakorzenione w utrwalonych mechanicznie przedstawieniach zyskują umotywowanie. Elementy wizualne i audialne z czasem integrują się, a audiowizualność znaków wzmacnia wrażenie podobieństwa, odsłania wielowymiarowość i dynamizm utrwalonych sytuacji, ich znaczeniowy związek z kontekstem.

Ta nowa artykulacja przekształca nasze doświadczanie świata i działa na rzecz percepcji audiowizualnej. To wszystko, co zostało zepchnięte na dalszy plan przez dominującą komunikację pisemną, odzyskiwało teraz pole, na nowo integrując w postrzeganiu zachowania werbalne i niewerbalne. Dzięki tym technikom rejestrującym uczestnik współczesności zobaczyć mógł po raz pierwszy siebie i innych w utrwalonych kadrach i sekwencjach. Zyskał dopiero teraz dystans do swego wizerunku, do własnych zachowań, do relacji z innymi. Mógł wypracować zupełnie nową jakościowo samoświadomość audiowizualną.

Jednocześnie analogowe kody audiowizualne wprawdzie pozwalają na audiowizualny przekład rozmaitych aspektów naszych doświadczeń, jednak nie przeko-dowują całego uniwersum pisma i druku. Nie tylko włączają struktury werbalne do swoich przekazów i korzystają z rozmaitych ich funkcji. Przyjmują metakultu-rową rolę języka jako systemu, jako kodu kodów kultury.

Fantomątyczna natura znaków audiowizualnych w połączeniu z analogowym i umotywowanym charakterem tworzy podstawy odmiennego od tekstów werbalnych statusu komunikacyjnego. Polega on na stałej oscylacji między siłą iluzji w przywoływaniu świata realnego a świadomością wewnętrznej organizacji przekazu i intencji znaczeniowych jego twórców/realizatorów.

Treść ulotnej mowy i mowy ciała w epoce oralnej mogła być przechowana jedynie przez pamięć. Pismo stało się gwarantem stabilności tekstu. Druk zapewnił jego multiplikację z ewentualnymi ilustracjami. Analogowa faza komunikacji audiowizualnej umożliwia bardzo wiele kopii zrealizowanych przekazów, a także inaczej udostępnia swoje teksty - przez ich transmisję z ośrodków nadawczych do wielu indywidualnych radiosłuchaczy i telewidzów. Powołała tak zwaną masową

Wprowadzenie YJ

publiczność i umocniła podział komunikacyjnych ról na nadawców i autorów oraz na odbiorców. Obok autorów indywidualnych pojawili się liczni współautorzy poszczególnych fragmentów tekstów realizowanych w hierarchicznie zorganizowanych wytwórniach i ośrodkach. Między autorami a odbiorcami rozbudowały się wielostopniowe instytucje pośredniczące. Odbiorcy edukowani do udziału w kulturze pisma i druku nie są instytucjonalnie przygotowywani do uczestnictwa w komunikacji audiowizualnej, w której na ogół chętnie i licznie biorą udział. Natomiast po przeszło stuletniej obecności kina, ośmiu dekadach radia i ponad sześciu dziesięcioleciach telewizji nadal przeważają negatywne poglądy krytyków na temat mediów różniących się od pisma oraz ich odbiorców.

Ten zupełnie nowy rodzaj przekazów poszerzył repertuar form komunikacji pośredniej i zwiększył bardzo znacznie jej udział w doświadczeniach uczestników kultury. Z pewnością zmienił naszą percepcję, znakomicie zwiększył skalę i rodzaj doznawanych wrażeń i odkrywanych znaczeń. Przeobraził nasze rozumienie świata®.

Audiowizualność sprzyja ponadto usytuowaniu komunikacji społecznej w centrum kultury. Co więcej, telewizja zwłaszcza kształtuje i wyposaża społeczny horyzont w trybie binarnym: być albo nie być. To, co znajdzie się poza jej ekranem, zdaje się w ogóle nieobecne bądź z trudem przebija się do świadomości zbiorowej^{1 2}.

Analogowa faza audiowizualności jest, jak myślę, „brakującym ogniwem” w trwającym od starożytności procesie przekodowywania i utrwalania wielowymiarowej sytuacji antropologicznej oraz doświadczeń człowieka - od malowideł naskalnych przez pismo alfabetyczne do cyfryzacji. Dlatego przemiany te interpretuję jako wstępną i analogową fazę drugiej w historii kultury rekonfiguracji komunikacji społecznej.

Kolejną fazę wielkiej zmiany, tytułowej rekonfiguracji, nazywam digitalną.

Techniki cyfrowe oparte na systemie zero-jedynkowym tworzą fundament dla przekodowania wszystkich znanych dotąd sposobów i form komunikacji. Pismo na ekranie komputera jako pismo elektroniczne powtarza możliwości-znaków językowych. Komputer staje się także procesorem plików audialnych, obrazowych i audiowizualnych. Digitalny wspólny mianownik pozwala na zapis w nowym systemie tekstów wszelkiego rodzaju. Obejmuje cały repertuar społecznej komunikacji, pełne spektrum naszych doświadczeń. Na tym polega rewolucyjność tej

M. Hopfinger, Kultura współczesna - audiowizualność, PIW, Warszawa 1985; eadem, W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993; eadem, Kultura audiowizualna u progu XXI wieku, IBL, Warszawa 1997; eadem, Doświadczenia audiowiziuilne. O mediach w kulturze współczesnej, Wyd. Sic!, Warszawa 2003.

M. Casteils, Społeczeństwo sieci {wyd. zmienione 2000), przel. M. Marody i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.