IMGP3467

62 Kronika wszytkiago Świata " Marcina Bielskiego

W zakresie historii powszechnej korzystał też Bielski, co oczywiste, z Bl bili, pism iw. Augustyna, średniowiecznych opowieści o Aleksandrze Mace-dońskim, Wojny żydowskiej i Dawnych dziejów Izraela Józefa Flawiusza -czytał go na pewno samodzielnie, bo korzysta czasem z fragmentu nicuwzglęś nioncgo przez Nauclerusa. Kluczowym motywem były profecje sybilińskie; zapowiadające narodziny Syna Bożego. W księdze Bielskiego jest to cykl dwunastu drzeworytów opatrzonych wierszowanymi proroctwami. Zestawienie Chrzanowskiego konfrontuje profetyczne wiersze kroniki z wydaniem Serwa Gallaei de Sibyllis. earumąue oraculis. Cum Jiguris aeneis (Amstclodami 1688). Otóż jest to obszerna i szczegółowa rozprawa filologiczna. Może ji i Bielski przejrzał, ale nie z niej tłumaczył; podobnie rzeczy się mają w przypadku dedykowanego Piotrowi Tomickiemu utworu Georgiusa Libanusa Ca mina Slbyiiae Erylhreae, in ąuibus resurectio corporum, mutatio saeculonm (B.m.r.). Bezpośrednio dziejopis korzystał z niedostępnego Chrzanowskie^{1 2} dziełka Sebastiana Castaliona (Ch&lcillon), Sibyllinorum oraculorum libri Vtt [...] (Bazylea I545)¹’. Tu są zamieszczone wierszowane proroctwa łacińska a robota Bielskiego okazuje się przekładem dość swobodnym, utrzymany! w toku sylabowca względnego. Dołożył w tym miejscu dziejopis znpowiedi końca świata, przejętą z ostatniego rozdziału DMnes instilutiones Laktancjusa Księgi trzecie Kroniki Świata Jana Szlejdana o stanowieniu kościoła Km Scljańskiego i Rzeczypospolitej za czasu Cesarza Karła piątego [...] są propen cjonalnym (25 ksiąg oryginału oddano w tyluż rozdziałach) wyciągiea ze wspomnianego już dzieła głośnego dzieła humanisty, ucznia Erazma z Rotterdamu, Johannesa Sleidanusa (wł. Philippi lub Philippson) De sialu religitms et rei publicae Carolo V caesare commenlarii (Argentorati 1555). Sleidaiw realizował historiograficzną wersję reformacyjnej dewizy ad fontes, opierają: swoją narrację na bogatej kwerendzie archiwalnej²⁰. W rezultacie ta partii dzielą Bielskiego pod względem porządku i metody historycznej stoi najwyżą i jest to nie tylko zasługa (jak chciał Chrzanowski) Sleidanusa, ale i adaptatora który skraca! umiejętnie, tak że prawie „nie widać szwów”.

Księgi czwarte Kroniki Świata wszytkiego. o Turczech i o Skanderbegi zależne są od kilku tekstów. Po pierwsze, była to nielubianego w Czechach i Polsce Eneasza Sylwiusza Piccolominicgo (późniejszy papież Pius II - 1405-

1458) Asiae Europeaęue eleganlissima descriplio (1503), często przedrukowywana, którą Bielski mógł znać choćby z kolekcji Simona Grynaeusa. Poza tym sięgał do kosmografii Sebastiana MUnstera - Cosmographiae unWersalis [...] (Basileae 1552), a także dziełka węgiersko-chorwackiego humanisty Bartbolo-meo Georgijevicia³ De Turcarum moribus epilome (Parisiis 1553), z którego ściągał i MOnster. Z książki tej Bielski korzystał w stopniu - zdaje się - większym, niż gotów był przyznać Chrzanowski^{4 5}. Historia albańskiego bohatera narodowego Skanderbega oparta została na masywnej księdze Marinusa Barle-tiusa vel Barlezia De viia ei laudibus Scanderbergii srve Georgii Castriotae, Epirotarum principis, libri Xfil (Argentorati 1537)“. Bielski także mocno ją skrócił, szczęśliwie pozbywając się tasiemcowych przemówień. Księga czwarta kroniki kończy się rozdzialikiem O Cyganiech tułaczach. Pisząc go, pomieścił autor niewątpliwie refleksje i obserwacje własne (a miał z Cyganami na pieńku), zerkając do jedenastej księgi Saxonii Alberta Krantza⁶, jak również kosmografii Monstera, który zgodnie ze stereotypem przedstawił ich jako błąkających się (Errones) włóczęgów i oszustów⁷.

Piąta księga poświęcona jest kosmografii. W tej dziedzinie kompilator czerpał ze wspomnianej księgi Sebastiana MUnstera, którego zresztą, wbrew temu co pisze Chrzanowski, wśród swoich źródeł wymienia (nawet dwukrotnie). Drobne rzeczy zawdzięczał jeszcze Bielski Piccolominiemu (wybór książąt w Karyntii i ustęp O Wa!aszech\ a także, w zakresie opisu prowincji i miast włoskich, dziełu włoskiego historyka Blondusa (Flavio Biondo) De Roma triumphante libri decem (Basileae 1531). Szukał też drobniejszych uzupełnień u innych autorów, na przykład przekrojowe paragrafy o Jeruzalem, o świątyni Salomona, o „żydowskim rozproszeniu" zawdzięcza nie zwięzłemu w tej materii MUnsterowi, ale kompiluje je przede wszystkim z Flawiusza, Euzebiusza z Cezarei, zaglądając też do Tacyta czy Swetoniusza.

1

” Korzystam z wydania bazylejskicgo, 1555.

2

A.O. Dickens, Contemporary Historiom of lite German Reformation. London 197S.

3

Korzystam z wydania: B. Gcorgicyiz, De originc imperii Turconm [...]. Witcnbcrgac

1560

4

^aJ Zob. A. Danii. „ Utopijny" aspekt literatury antynreckiej we Włoszech i w Polsce w połowie XVI wieku. W zbiorze: Od „Lamentu Świętokrzyskiego" do „Adona", Włoskie studia o literaturze staropolskiej. Red. O. Brogi Bereoff i T. Michałowska. Warszawa 1995, s. 119.

5

“ Korzystam z przekładu Cypriana Bazylika - B. Moriiiuś Historia o tywacie Jerzego Ka-striola. którego Szkanderbegiem zwą - Historia o oblężeniu Szkodty. Brześć 1569.

6

¹⁴ Korzystam z edycji; A. Krantz, Wandalia. Sas oma. Cołoniae 1519-1530.

7

Zob. B. Geremek. Cyganie w Europie Średniowiecznej i nowożytnej. .Przegląd Historyczny” 1984, z. 3.