ksi C4 85 C5 BCka 20023

86 Poezja

dzieci pi. Od dwóch do pięciu, wyczerpująco uzasadnił prawo dziecku do bajki, do umr/cnia. u znał ..nonsensy”, „wywracanki" za „użyteczną strawę umysłową”, u skłonność do zakłócania ustalonego porządku rzeczy, swawolne, osobliwe mijanie się z rzeczywistością, zabawę. grę słów i dźwięków za cechy właściwe naturze dziecka.

I Uwzględniając znaczny stopień wrażliwości, dorosłości dziecka, jego potrzeby intelektualne i emocjonalne oraz wrodzone poczucie humoru. Tuwim i Brzechwa zainicjowali nowy kierunek, nowy styl poezji dla dzieci. Oczywiście, nic bez wpływu na charakter tych eksperymentów artystycznych pozostawała własna praktyka poetów (twórczość satyryczna. ..słopiewnie”. doświadczenia literackiego kabaretu). Tuwim wydal w 1938 roku cztery tomiki (Lokomotywa. Słoń Trąbalski, Zosia Samosia i inne wierszyki, O puno iralalińskim i inne wierszyki). Brzechwa dwa (Tańcowała igła : nitka. 1938; Kaczka dziwaczka. 1939). Obaj poeci pasjonowali się żonglcrką słów, infantylizmem dźwięków i skojarzeń, poszukiwaniami słowotwórczymi i werbalnymi, językowym komizmem, ciilónią i rytmem.

Wśród niewielkiej grupy wierszy Tuwima dla dzieci, znanych już publiczności od roku 1935 (publikował je popularny tygodnik ..Wiadomości l iterackie”), trzeba wyróżnić najpierw te. które ..szokowały” dorosłych, a szybko znalazły uznanie u dzieci. Są to głównie ..igraszki słowne” żartobliwe wiersze, wyrażające względność stosunku między dźwiękiem słowa a jego znaczeniem, operujące kalamburem, dowcipnym zestawieniem słów itp. Przykładem Ptasie radio, O pana Truła-lińskim, /'igiełek. Oto typowa „gra słów" w T igiełka

Hu: się komar z komarem przekomarzać zaczął.

Mówiąc, że widział raki, co .się winkiem raczą.

Cietrzew się zacietrzewił słysząc takie słowa,

Sęp zasępił strasznie, osowiała sowa.

Kara dala drapaka, ie a: sic kurzyło.

Zając zajęczał smętnie, kurczę się skurczyło.

Kozioł fiknął koziołka, słoń się cały słaniał,

Baran się rozindyczył, a indyk zharanioł.

I.udową proweniencję mają wiersze „nielogiczne”, „absurdalne”, ukn/ujące „świat na opak": Taniec, Idzie Grześ, Gabryś, Cuda i dziwy. Oto fragment wiersza Cuda i dziwy:

Spodl kiedyś w lipni Śnieżek niebieski.

Szczekały ptaszki,

Ćwierkały pieski fruwały krówki Nad modni luku.

Śpiewało z nieba /detonę słonko.

Z Kręgu ludowych piosenek, parafraz c/y przysłów wywodzi) się lakic wiersze, jak Dwu Michaty, Idą yifski, idu białe do (bonu. Kotek. S;j też wiersze o ptakach, obrazki pejzażowe, teksty o treści dydaktyczno* •społecznej, satyrycznej i humorystycznej. Tuwim doskonale rozumie dziecko, przemawia do niego wprost, serdecznie i z życzliwości:), /mienia się więc charakter i pozycja narratora w wierszu dziecięcym; przyjmuje on postawę nic ,,mentora⁰, ale „towarzysza zabaw", sprzymierzeńca, znajdującego wspólny język z dzieckiem.

Forma wierszy Tuwima dowodzi jego mistrzowskiego opanowania warsztatu poetyckiego. Julian Przyboś zaznacza, że gdy Tuwim za* brał się do układania wierszy dla dzieci, miał już. wyrobiony | | słuch wiersza absolutny. Jego rytmy i rymy same obracaj;) język w gębie, bawiijc zęby. a dźwięki sijezj) się w ucho jak oliwa, dzwoniec onomato l>cjami i (miniując kalamburami"¹ W lokomotyw ie widzimy jak gdyby kompozycję muzyczna, świetne wykorzystanie rytmu i eufonii dla podkreślenia mchu i pędu; w Ptasim radiu doskonale zgranie treści i formy uzyskuje poeta przez odpowiedni dobór wyrazów dźwiękonn* śladowczych czy całych fraz imitujących głosy ptaków. Mistrzostwo wiersza O panu łriilalińskim polega przede wszystkim na ogromnej prostocie, bliskiej rymom ludowym. „(*ały utwór jest zbudowany na temacie «tralula», który unieść może sufiks każdego słowa, tworząc z nim feeryczne kombinacje słowotwórcze. Jak rajski ptak ulatuje ten odmieniający się wyraz z. coraz to innym cudzym ogonem, zapraszając do zabawy. któr;| dzieci tak lubią. Ponad l:j dziecięca hrykiptralaliiy* ka w tym rodzaju poetyckim nie znajdziemy nic równego".¹

J Pi/ylłoi: ttln ihu ci. .Kultom ' 1764,l'>

i (.‘icilikowtki. ll trtku :oban>i. WriKłnw l'>67. ?*)x 2*1)