Obraz0 2

ars SONANPI--

Bohdan Pociej (Warszawa)

Duch polifonii srec

iniowiecznej (2)

za-

Polifonia a słowo

.1..,. wielkie obsM*

Polifonia dawnych wieków n pfSUjęS'^ ^ _{jifewł po}do-w Sio w a sakralny . św.eck Mm    ^yviniu M muzy-

bicrtstn. ntón.a S,c one zosadmcaf    ^    słowa

wo, intelektualnie, z dystansu. symbolicznie. I ohfon.a średnio wiecznej Europy ze słowa się wywodzi. ..znosząc jt ‘ w w vzszvm porządku muzycznej struktury leżeli tworzy u u mu/vc/ne| kompozycji polifonicznej - „materią dla jej „tir mv ’ są melodie śpiewane (pieśni), to słowo jest tu wspołtwo-rzywem. szczególnym komponentem polifonicznej formy. Bywa także rywalem; w dziele polifonii czystej - XIV. XV. X\ wieku - spotykają się mianowicie, zderzają, rywalizujące ze sobą dwa porządki: struktury semantycznej tekstu słownego, przekazującej jakąś treść, i dŻwirkowo-symbolicznej kon-strukqi muzyki.

Czym jest sł o w o w duchowej tradycji kultury chrześcijaństwa’ Czym było dla świadomości ludzi o wyższej kulturze umysłowej w średniowieczu? Odpowiedź na te pytania pozwoli nam lepiej zrozumieć polifonie. W tamtej wielkiej epoce rozkwitu nauk. ekspansji intelektualnej ciekawości w dociekaniu zasad, praw. przyczyn - problemy języka, komunikacji słownej absorbują szczególnie. Panowanie zasadniczo jednego języka - uniwersalnej łaciny - tym lepiej pozwala te bogatą i złożoną problematykę objąć, zgłębić, usystematyzować. I w tym zakresie - podobnie |ak w metafizyce i ontologii - dziedzictwo starożytności grecko-rzymskiej kontynuowane jest nieprzerwanie. Niesłabnącym życiem cieszy się re to r y k a - sztuka dobrego, celnego, skutecznego mówienia; owocnie uprawiana jest logika Rozwija się metafizyczna teoria z n a k u i znaczenia. Przez kilka wieków toczy się, jakże znamienny i ważny dla dalszych dziejów filozofii języka, spór ouniwersalia -czy li sposoby istnienia pojęć ogólnych, powszechników: Czv istnieją realnie przed konkretnymi rzeczami - jak twierdzą realiści ze świętym Tomaszem na czele? Czy po rzeczach - ,ak utrzymują nominaliści: Czy tez, według konceptuałistów - w umyśle’

filozofów.⁰ i \^y ż ’^ak° ^rd2Cń ł^ęz y ^{k 3} - M " centrum uwagi f lozofów, teologów, uczonych. A waga, walor, rzeczywistość

słowa odczuwana jest znacznie silniej i głębiej ni/ I. dz,siaj. Sugestywna moc i przejmująca świętość Słowa U ^ słowość średniowieczna zdaje sL bowiem    ^Um>"

dwie zasadnicze sfery i dwa poziomy słowr śłn    ^roZrózniać

i Słowo sakralne, słowo ludzkie i sL 'r° *'^v ‘<->ckie

"O. którym mówuny na cod^^Z^

Pumach ■ w filozofii. poe,„. nauce I SliwnTw    “^ych

nas Bńg poprzez    ^m6wi

nej kulturze Zachodu: Verbum    ¹ średniowiecz-

Tu musimy /.wróciC uwagy na lrz.y wielkie tradeo wamu i pojmowaniu Słowa, jakie su* ^ p./ ?^ał9^{e w} °^czu-

P“TV najstarszą hebrajską, „raz KreckT^^''" ^!‘^ku'

^sr,cM ' łacińską.

50

Różnice między hebrajskim a greckim pojęciem Słowa - _C2ul. ..da war" a „logos" - znakomicie ujmuje r|§

Brandstaeter:

Istnieje zasadnicza różnica miedzy poieciem SŁOWĄ/i ^ GOS) u Greków, a SŁOWA (DAWAR) u Izraelitów. Logos db Greka - jak wskazuje na to rdzeń rzeczownika logos -₀,_na cza zbieranie, uporządkowanie, mówienie, powściągliwy umiarkowanie, obliczanie, rozsądek, podczas gdy hebrajskie L) a w a r w świadomości izraelity jest pojęciem oznaczają^ nieustanny ruch naprzód: jest identyczne z pojęciem czy _nu. Dawar jest dynamiczną Wszechmocą Pana, żywiołową erupó* jego Mocy." (Kręg biblijny. Warszawa 1975)

Trzy fundamentalne pojęcia Słowa w trzech językach układają się w swoistą triadę: „logos znosi „dawar , „verbum następuje jako synteza, a zarazem ograniczenie i uściślenie pojęcia Słowa.

Czytamy w Prologu Ewangelii według św. Jana, który- jest kluczowy dla problemu Słowa w duchowości chrześcijańskiej (przekład Romana Brandstaettera):

Przed wszystkim Jest Słowo.

A Słowo Jest u Boga,

A Bóg jest Słowem

Ono jest przed wszystkim u Boga,

Przez Nie wszystko jest,

A bez Niego nic nie jest.

Co jest.

W Nim jest życie,

A życie jest światłością łudzi,

A światłość w ciemnościach świeci,

A Ciemności nic może jej stłumić.

Dla chrześcijańskiej Europy w średniowieczu Biblia istnieje i funkcjonuje w języku łacińskim; pierwsze próby przekładów na języki narodowe pojawią się dopiero w wieku XV; pierwszy pełny przekład na niemiecki - Marcina Lutra - będzie owocem Reformacji. Z łacińskich tekstów Pisma Świętego wyłania się, rozwija Słowo liturgii Kościoła Zachodniego - Katolickiego - sakralne, kanoniczne.

Kanon mszalny - tekstów Ofiary- Eucharystycznej • je^ połowy pierwszego tysiąclecia naczelną formą liturgii; od początku związany ze śpiewem* recytatywnym (psalmodyc** nym) i melizmatycznym, ozdobnym. Msza chorałowa, złożona ^{/ umuz}yc/nionych tekstów: Kyrie, Gloria, Sanctus, AgnusDei ^sta|e się również formą muzyczną- podstawą dalszego, w perspektywie polifonicznego, rozwoju niszy jako formy ^ml1 zycznej o liturgicznym podłożu. W późnym średniowieczu kano-zn\ trzon tekstów mszalnych stanie się słowną, tekstową ^N,uł* V    P°l*fonicznej, zajmującej centralne miejsce w ^muZ^

n\'    wieku. Dokonuje się tu szczególna synteza htun>*

n i r?!'- ^{owa natc}hruonego Duchem Bożym - z formą ^nui‘' dwóch /^{| Sl} ’^stotn‘^{e s}ynteza idealna - harmonijne wspoł^³¹'* t l .^IX '^vnoP^r‘^nvnych?) porządków: Słowa i mu/' •    ,

Rod/ir¹?' ^prawd^ iesL Że Słowo konsekruje tu ntuzV»

ⁿ"^fonnatae p^p-^^dki"'^jn,e

ntj, polifonicznej struktury.

CANOR 20