Obraz�2

90 Podstawy dydaktyki ogólnej

1	2	3	4	5	6	7 '|
16	Zajęcia fakultatywne godziny przeznaczone na	./:■ -	2	5	8	15
	profile nauczania					_
	Razem godzin	4	4	^2Ą	4	105 /

*’ Godziny należy przeznaczyć na jeden z przedmiotów.

**’ Zajęcia mogą być organizowane w formie tygodniowego obozu dla chłopców.

Rekapitulując można stwierdzić, że w szkole tradycyjnej podstawę nauczania stanowiły rygorystycznie respektowane programy. Z kolei na początku naszego stulecia, w związku z ruchem „nowego wychowania”, głoszono potrzebę, a nawet podejmowano próby nauczania nie opartego na przygotowanych uprzednio programach, których miejsce zajęły bieżące zainteresowania dzieci i młodzieży. Próby te nie zdały egzaminu, nauczanie podporządkowane zmiennym, nierzadko przypadkowym zainteresowaniom uczniów, nie zapewniało im podstaw usystematyzowanej wiedzy o świecie. Nie zyskała sobie również większej liczby zwolenników lansowana w latach pięćdziesiątych przez grupę pedagogów amerykańskich koncepcja budowy programów nie według przedmiotów, lecz według tzw. szerokich pól treściowych (broad fields curriculum), obejmujących treści społeczne (historia, geografia, nauka o społeczeństwie), przyrodnicze (chemia, fizyka), nauki o człowieku (biologia, historia, psychologia) itp. Tak więc droga, którą przeszły programy nauczania jako treściowy i zarazem organizacyjny wyznacznik nauki szkolnej, wiedzie od rygoryzmu w szkole tradycyjnej, poprzez próby mniej lub bardziej zdecydowanego od nich odejścia (szkoła progresywistyczna), do elastyczności.

5. Podręczniki szkolne

Treść kształcenia, której ogólny zarys wyznaczają plany i programy nauczania, jest eksponowana szczegółowo w podręcznikach szkolnych. Dlatego podręczniki stanowią jeden z najważniejszych środków dydaktycznych. Od ich poziomu, układu zawartych w nich informacji, doboru ćwiczeń, ilustracji itp. zależą też ich funkcje dydaktyczne. Z kolei umiejętność posługiwania się tymi środkami przez nauczyciela .i przez uczniów wpływa w dużej mierze na końcowe efekty dydaktyczno-wychowawczej pracy szkoły. Oczywiście, podręcznika nie należy traktować jako jedynego środka tej pracy, ponieważ opanowywana przez

uczniów wiedza byłaby werbalna, mało operatywna i nietrwała. Tych niebezpieczeństw można uniknąć, jeśli wyznacza się podręcznikowi rolę uzupełniającą w stosunku do „żywego nauczania”, tzn. traktuje się go jako jeden ze środków dydaktycznych służących do:

*    opanowania nowych wiadomości z danej dziedziny wiedzy, łącznie z ich uporządkowaniem i utrwaleniem;

*    kształtowania nowych oraz utrwalania już posiadanych umiejętności i nawyków, w tym umiejętności samokształcenia;

*    całościowego i równocześnie problemowego ujmowania zagadnień, zdobywania nowych wiadomości i umiejętności poprzez racjonalne posługiwanie się już posiadaną wiedzą:

*    kształtowania nawyku systematycznej kontroli, oceny oraz korekty przebiegu i wyników uczenia się;

*    rozumienia treści czytanego tekstu, czego wyrazem jest umiejętność powtarzania z pamięci najważniejszych wiadomości, rozpoznawania desygnatów opisywanych pojęć wśród desygnatów pojęć bliskoznacznych; egzemplifikowania za pomocą odpowiednich przykładów głównych tez danego rozdziału czy podrozdziału; wyjaśniania związków i zależności zachodzących między charakteryzowanymi w podręczniku rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami, procesami itp.

W związku z tymi zadaniami podręcznik spełnia różne funkcje dydaktyczne, a w szczególności:

*    funkcję motywacyjną, która polega na rozwijaniu sfery emocjonal-no-mótywacyjnej ucznia, a przede wszystkim na kształtowaniu jego zainteresowań oraz pozytywnego nastawienia do uczenia się danego przedmiotu, na mobilizowaniu do pracy;

*    funkcję informacyjną, dzięki której podręcznik umożliwia uczniom wzbogacanie zasobu posiadanej przez nich wiedzy, i to nie tylko za pomocą tekstu, lecz również fotografii, rysunków, poleceń odsyłających do innych źródeł i metod zdobywania informacji, jak obserwacja czy eksperyment (doświadczenie) itp.;

*    funkcję ćwiczeniową, która sprowadza się do kształtowania u uczniów — przede wszystkim w drodze kontroli, oceny i korekty przebiegu oraz wyników własnej pracy — pożądanych umiejętności i nawyków, niezbędnych w procesie nauczania-uczenia się zarówno danego przedmiotu nauki szkolnej, jak i innych przedmiotów. Funkcja ta ułatwia uczniowi nie tylko zapamiętanie wiadomości, lecz także ich zrozumienie oraz posługiwanie się nimi, gdy tego wymaga sytuacja. Przykładowo: nie wystarczy, aby uczeń wiedział, że (a 4- b)(a-b) = a~-b\ Musi on ponadto umieć zastosować ten wzór np. do obliczenia w pamięci iloczynu: 72x68 = (70 + 2)(70-2)=4900-4= 4896.