Obraz�3

132    Podstawy dydaktyki ogólnej

wnioskowanie, dowodzenie, sprawdzanie i wyjaśnianie — na podstawie danych z zakresu stosunków formalnych (logicznych, matematycznych) . między twierdzeniami; poznawanie i tworzenie struktur pojęciowych, twierdzeń ogólnych, wzorów, praw nauki, zasad techniki, teorii naukowych, języka naukowego (2t); konkretyzowanie wiedzy ogólnej w nowych sytuacjach praktycznych oraz w działaniu; przewidywanie, planowanie i wyjaśnianie zjawisk, uzasadnianie i sprawdzanie przewidywań. ■ planów i w yjaśnień (2-3); działanie na konkretach regulowane przez pracę I myślową.

Podstawą omawianego modelu są następujące zasady dotyczące ; rozwijania myślenia uczniów:

*    Myślenie rozwija się najskuteczniej, a treści nauczania narastają w najszerszym zakresie i są przyswajane najtrwalej, gdy uczniowie ; przechodzą samodzielnie od praktyki do teorii, a zwłaszcza od teorii do | praktyki.

*    Aktywność poznawcza uczniów szybko wzrasta i rozwija się systematycznie, kiedy uczą się oni posługiwać posiadaną wiedzą przy zdobywaniu nowej wiedzy.

*    Praca poznawcza uczniów wzbogaca się i doskonali, gdy w nauczaniu przechodzi się od wykrywania i wyjaśniania praw nauki do zasad ! techniki.

*    Aktywizowaniu działalności poznawczej uczniów sprzyja łączenie poznania z działaniem, wyrabianie umiejętności i nawyków umysłowych, łączenie ich z umiejętnościami i nawykami ruchowymi.

Pierwszą zasadę obrazują na rys. 6 strzałki pionowe, skierowane w górę i w dół, drugą zaś — strzałki poziome, skierowane w prawo. Strzałki (1-2) i (2-3) wskazują kierunek pośredni, ukośny. Ilustrują one składowe obu tamtych kierunków.

Trzecią zasadę charakteryzuje przechodzenie od struktury (1-2-3) do struktury (l^ł-2’-3'), czwartą zaś — przechodzenie od czynności myślowych, teoretycznych i praktycznych, do wyrabiania nawyków i sprawności w działaniu za pomocą narzędzi (2^,t-2'p-3’).

Przedstawione na rysunku czynności poznawcze uczniów odnoszą się przede wszystkim do nauczania przedmiotów przyrodniczych i technicznych, tutaj bowiem możliwe jest „przechodzenie w nauczaniu od praw nauki do zasad techniki”, posługiwanie się różnego rodzaju narzędziami, a także „wyrabianie sprawności ruchowych”. Natomiast na lekcjach przedmiotów humanistycznych przebiegiem czynności poznawczych dzieci i młodzieży rządzą inne prawa. Ich graficzną ilustrację na rysunku stanowi struktura (1-2-3).

Sprawdzian 6

1.    Wymień istotne reguły dydaktyczne wynikające z respektowania zasad: poglądowości, świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, systematyczności i przystępności. Jakie reguły dydaktyczne stanowią konkretyzację zasady trwałości wiedzy uczniów?

2.    Określ stosunek zasad nauczania do założeń polityki oświatowej i do prawidłowości rządzących przebiegiem procesu nauczania-uczenia

3.    Scharakteryzuj różne sposoby rozumienia nazwy „zasady nauczania” oraz opisz kryteria doboru tych zasad.

Bibliografia do rozdziału VI

Davis R.H. , Alexander L.T., Yelon S.L. Konstruowanie systemu kształcenia. Jak doskonalić nauczanie? Tłum. J. Łaszcz. Warszawa 1984, PWN.

Diesierweg F.A.W. Schri/ten und Reden in zwci Bandcn. Tom 2. Bcrlin-Leipzig 1950. YoUt und Wissen Verlag.

Glockel H. Kom Unterricht. Lehrbuch der Allgenteinen Dulaktik. Bad Hcilbrunn 1990. Yerlag Julius Klinkhardt.

Klein H. Zasady i reguły dydaktyczne. Tłum. Cz. Kupisiewicz. Warszawa 1965. PZWS. Ktingberg L, EinjTihnmg in die alłgemeine Dulaktik. I \vlesungen. Berlin 1972. Vołk und Wissen Verlag.

Komeński J.A. Wielka dydaktyka. Wrocław 1956. Ossolineum.

Kruszewski K. Zasady nauczania. W: Kruszewski K. (red.) Sztuka nattezania. Czynności nauczyciela. Warszawa 1991, PWN.

Uch K, Teoretyczne podstawy budowy podręczników przcdmiotowit-nteusłycznych Jt nauczycieli. Warszawa 1971. PZWS.

Nawroczyński B. Zasady nauczania. Wyd. 3. Wrocław-'Warszawa-Kraków 1961, Ossolineum.

Okoń W. Zarys dydaktyki ogólnej. Wersja programowała. Warszawa 1970. PZWS Sośnicka K. Poradnik dydaktyczny. Warszawa 1963. PZWS.

Sośnicka K. Dydaktyka ogólna. Toruń 1948, Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i Spółka Tomaszewski T. Z pogranicza petiagogiki i psychologii. Warszawa PZWS.

Włodarski Z. Psychologia uczenia się. Tom l. Warszawa 1989, PWN.