Obraz�6

138 Podstawy dydaktyki ogólnej

opracowuje plan badania, weryfikuje hipotezy i sprawdza uzyskane wyniki (Lerner, Statkin, 1963).

Lemer i Statkin uważają, iż w tej kwalifikacji metod nauczania | przechodzi się stopniowo od metod wymagających od ucznia stosunkowo niedużej samodzielności do metod w pełni angażujących jego samodzielność.

Inni z kolei dydaktycy dzielą metody nauczania stosownie do tego, | kto odgrywa bardziej znaczącą rolę w procesie zdobywania i przekazu | wiadomości. W związku z tym wyróżniają: metody podające (prowa- | dzony przez nauczyciela wykład, opis, pokaz~ókreslonych rzeczy, zja- i wisk lub czynności, ekspozycja filmowa czy telewizyjna itd.); .metody i warunkujących się wzajemnie czynności nauczyciela i . uczniów, jak np. i pogadankar~dyskusja- czy różnorakie prace kontrolne: oraz metody i samodzielnej pracy uczniów (różnorakie ćwiczenia, połączona.z_auto-kontrolą lektura podręczników i innych publikacji, obserwacja, eksperyment, uczenie się w procesie produkcji, twórcza ekspresja^itp.) I (Neuner, 1978, s. 321-325).

Jeszcze inni, jak np. L. Klingberg (1972, s. 300) piszą o metodach j monologowych (wykład, opowiadanie i pokaz), dialogowych (różne rodzaje pogadanki), a także o formach współpracy w nauczaniujakirni są: nauczanie indywidualne, grupowe, frontalne i partnerskie, np. wspólne odrabianie prac domowych przez uczniów. Tym „od zewnątrz widocznym sposobom przekazu czy przyswajania treści” odpowiada „wew-_ I nętrzna strona metod nauczania”. Składają się na jiią._tąkie „kroki dydaktyczne”, jak zaznajamianie uczniów z celem i zadaniami lekcji, praca nad opanowaniem nowego materiału, kształt owanieTu uczniów umiejętności i nawyków, kontrola i ocena wyników nauczania-itp:; operacje logiczne (analiza, synteza, wszywanie); a także tok postępowania, wyrażający się w postaci stosowanych przez nauczyciela algorytmów i heurystyk¹ (Kwiatkowski, 1991).

Próbę powiązania podstawowych rodzajów czynności dydaktycznych nauczyciela z czynnościami poznawczymi uczniów podjął W. ZaczyńskLwyróżniając metody: przekazywania, utrwalania oraz kontroli i oceny opanowywanego przez dZieci i młodzież materiału. Każda z tych metod może zarazem być problemowa lub nieproblemowa, a ponadto

może w mniejszym lub większym stopniu opierać się na obserwacji, słowie lub działalności praktycznej (Zaczyński, 1974).

I wreszcie, w najnowszej spośród opracowanych przez siebie klasyfikacji W. Okoń dzieli sposoby nauczania-uczenia się na: metody asymila-cjiwiedzy, samodzielnego do niej dochodzenia, waloryzacymefimpresyine i ekspresyjne) oraz praktyczne (Okoń, 1987, s. 269 i nast.).

Zmierzając do ujednolicenia opisanych kryteriów podziału, wyróżnimy metody oparte^na słowie, obserwacji i działalności praktycznej uęzniów. Ten podział jest zgodny nie tylko z przebiegiem historycznego i rozwoju metod nauczania, lecz również ze znaną od czasów Herbarta formułą teoriopoznawczą „Od postrzegania do myślenia i od niego do praktyki”. Eksponowanemu w tej formule „postrzeganiu” odpowiada grupa metod opartych na obserwacji, „myśleniu” — grupa metod słownych, a „praktyce” — grupa metod opartych na zajęciach praktycznych.

W skład grupy metod opartych na obserwacji wchodzą: metoda pokazu, angażująca zarówno wzrok, jak jLsłuełu(np. w przypadku słuchacza utworów muzycznych) oraz metoda pomiaru rzeczy i zjawisk.

Z kolei do grupy metod słownych należą: pogadanka, opowiadanie, dyskusja^jwykład i prącą z książką. JWreszcie metoda zajęć laboratoryjnych oraz metoda zajęć praktycznych tworzą grupę metod opartych na działalności praktycznej dzieci i młodzieży.

Wyróżnione grupy metod nauczania wiążą się zazwvczaLze.soha. nn. pokaz z wykładem, i uzupełniają wzajemnie, a oprócz tego każda z nich możespelmać następujące funkcje dydaktyczne:

[* służyć zaznajamianiu uczniów z nowym materiałem: i * zapewniać utrwalanie zdobytej przez uczniów wiedzy:

; * ułatwiać kontrolę i ocenę stopnia opanowania tej wiedzy.

W zależności od funkcji sprawowanych przez daną grupę metod, ^a także od tego, w zakresie jakiego przedmiotu i na jakim szczeblu nauki szkolnej ma być zastosowana, nauczyciel — przygotowując się do lekcji powinien dokonać wyboru metod adekwatnych dla realizacji założono celu nauczania.

Opisane wyżej metody nauczania należą do najczęściej stosowanych obecnie sposobów pracy dydaktycznej nauczyciela z uczniami. Niektórzy ydaktycy zaliczają ponadto do tych sposobów tzw. ..metodoformy Nauczania” (Methodenformen lub Methodenformen des Lekrens). 1 tak. •E. Geissler dzieli np. owe metodoformy na: nauczanie frontalne, które

Algorytmem nazywamy przepis postępowania prowadzącego niezawodnie do celu. np. do wyszukania największego wspólnego dzielnika dwóch dowolnych liczb naturalnych. Heurystyka zaś jest umiejętnością rozwiązywania zadań w drodze wysuwani¹ pomysłów odbiegających od rozwiązań stereotypowych. W przeciwieństwie do algorytmów, heurystyki mają charakter ogólny i dlatego bywają zawodne.