P1020235

140 4. Akapit

dach ostatnich zabrakło ekwiwalencji znaczeniowej - ani zaimek jako wyraz wyłącznie wskazujący, nie zaś nazywający, ani elipsa nie niosą ze sobą żadnej treści. Służą wyłącznie do unikania powtórzeń i do spajania.

Jak w tekście funkcjonują zaimki? Zaimki rzeczowne (osobowe i wskazujące) mogą zastępować pojedynczy wyraz lub dłuższy odcinek tekstu, przy czym ten wyraz czy odcinek tekstu zazwyczaj znajduje się przed zaimkiem:

Jan wróci w czwartek. Wtedy go odwiedzę.

Zwrócił się o pomoc do kolegi. Ten odesłał go do szefa.

Po śmierci matki prowadzenie domu i opieka nad młodszym rodzeństwem spadły na głowę najstarszej córki. Nie mogła sobie z tvm poradzić.

Takie zaimki określa się jako anaforyczne, czyli wskazujące do tylu (gr. ana ‘w górę, w tył’).

Posługując się zaimkami anaforycznymi, musimy uważać, aby odniesienie zaimkowe zawsze było jednoznaczne.

'Chciałem porozmawiać z kolegą syna, więc zadzwoniłem do jego ojca. Okazało się, że nie ma go w Warszawie. (Nie wiadomo, czy zaimek go odnosi się do kolegi syna czy do jego ojca).

'Fotografie na stronach portali społecznościowych dodawane są przez coraz młodsze dzieci. Są one coraz odważniejsze. (one = dzieci czy fotografie?)

'Problemem tym interesują się zarówno uczelnie wyższe, jak i dwa ministerstwa. Badania przez nie zlecone wykazały... (Chodzi tylko o ministerstwa czy o obie wymienione instytucje?)

W odróżnieniu od zaimków rzeczownych przymiotne zaimki dzierżawcze i wskazujące jedynie współuczestniczą w zabiegu odsyłania do wcześniejszego tekstu, podkreślając powtórzenia dokładne i niedokładne.

Paryż jest najpiękniejszym miastem, jakie znam. Pokochałam to miasto od pierwszego wejrzenia.

Muszę koniecznie pozbyć się starego samochodu. Ten gruchot ma już z dziesięć lat. Nigdy nie polubiłam mojego sąsiada. Ten człowiek od początku mnie irytował.

Bliskie zaimkom anaforycznym są abstrakcyjne rzeczowniki ogólne, np. fakt, problem, rzecz, sytuacja, zjawisko, które w funkcji spajającej występują najczęściej z zaimkiem wskazującym (ten, taki) (Gajda 1982: 133):

Przy każdej nadarzającej się okazji obserwował tęczę. To zjawisko przywodziło mu na myśl fragment Biblii.

Wielu dzisiejszych badaczy zajmuje się funkcjami języka. Ten problem interesował już starożytnych.

Również rola elipsy przypomina rolę zaimków anaforycznych. Pominięcie jakiejś części zdania domyślnej na tle kontekstu (najczęściej, choć nie wyłącznie, jest to pominięcie podmiotu) sprawia, że czytelnik musi się cofnąć do zdania poprzedzającego, a dzięki temu - powiązać ze sobą dwa sąsiadujące zdania. 1 tak jak z zaimkami anaforycznymi, tak i z elipsą trzeba uważać, by jej wprowadzenie nie utrudniało zrozumienia tekstu.

4.4. Zasady budowania akapitów

4.4.1. Akapit jako całość

Da się sformułować pięć „przykazań” dotyczących wewnętrznej budowy akapitów.

•    Po pierwsze, w dobrze zbudowanym akapicie klasycznym wypowiedzenie tematowe powinno być wyrażone eksplicytnie lub przynajmniej implikowane.

•    Po drugie, wypowiedzenie tematowe powinno być wyrażone jasno i nie ogólnikowo.

•    Po trzecie, akapit powinien być zbudowany wokół wypowiedzenia tematowego, to znaczy nie może zawierać zdań, które bezpośrednio lub pośrednio z tym wypowiedzeniem się nie wiążą.

•    Po czwarte, akapit powinien być odpowiednio rozwinięty, odpowiednio dla potrzeb nadawcy i odpowiednio do wymagań odbiorcy.

•    Po piąte, akapit powinien być spójny wewnętrznie, przede wszystkim znaczeniowo, ale także - jeśli to pożądane - formalnie.

Przyjrzyjmy się bliżej tym regułom. Niech ilustracją będzie przykład akapitu, który mógłby pochodzić z pracy studenckiej na temat kultury języka:

Kultura języka - nazwa pochodzi od łacińskiego słowa cultura, czyli uprawa, pielęgnowanie, kształcenie, hodowla. W znaczeniu ogólnym jest to przywiązanie do języka ojczystego, duma z jego wielowiekowych tradycji oraz działalność mówiącego