WSP J POLN254196

Gniazda leksykalne i gniazda pojęciowe

521

częstych ludzie i człowiek także rzeczowniki dziecko i kobieta, nazwy zawodów (nauczyciel, dyrektor), miejsc (szkoła, zakład, dom, klasa - także w funkcji nazw grup ludzi), miar}' czasu (chwila, lalo, dzień, godzina) oraz znaczna liczba rzeczowników abstrakcyjnych typu prawda, sprawa, czas, temat, koniec, strona. Wyjątkowo duży jest udział czasowników w tekstach ustnych. Okazuje się, że polszczyzna ustna jest o wiele bardziej werbalna niż styl dialogu artystycznego.

Pojęcie wyrazów tematycznych oraz wyrazów-kluczy znajduje praktyczne zastosowanie w takich dziedzinach, jak przekład maszynowy, automatyczne wyszukiwanie informacji naukowej (streszczenia prac winny składać się z wyrazów-kluczy i wyrazów tematycznych) oraz układanie tezaurusów' (Sambor, 1978).

Gniazda leksykalne i gniazda pojęciowe

Lingwista francuski R. Martin stworzył w latach siedemdziesiątych pojęcie ciągu definicyjnego iako hierarchicznej struktury złożonej z lekse-mu wyjściow-ego i ciągu hiperonimów wyodrębnionych z kolejnych definicji - przykład dla polskiego leksemu mediator, ułożony z SJP (1978): mediator —* pośrednik    ktoś (= ten, kto) (graf 2). Dla zbioru 1723 rzeczowników

ze słownika Gougenheima Martin ułożył tyleż ciągów definicyjnych, uwzględniając tylko pierwsze ich znaczenia, i odkrył określoną empiryczną zależność statystyczną, którą opisali odpowiednią funkcją G. Altmann i B. Kind, określając ją jako prawo Martina I. Przyjmując odmienne uporządkowanie zbiorów ciągów definicyjnych według malejącego stopnia ogólności pojęć w próbie 1000 rzeczowników z HWB, Hammerl odkrył now^rą zależność statystyczną między poziomem ogólności pojęć r a liczbą pojęć występujących na danym poziomie y_x, nazywaną prawem Martina II (szczegóły dotyczące ciągów definicyjnych i obu praw' Martina w: Hammerl, Sambor, 1993, rozdz. 3).

Uwzględniając z kolei w leksemie wieloznacznym wszystkie jego znaczenia, uznane w danym słowniku za równorzędne, Hammerl ujął strukturę tego leksemu jako gniazdo leksykalne z leksemem wyjściowym i ścieżkami -ciągami definicyjnymi dla poszczególnych znaczeń - przykładem gniazdo leksykalne (Schadling) ‘szkodnik’ z HWB (graf 1, Hammerl, 1989). W zbiorze 10C gniazd leksykalnych niemieckich dla próby ICO rzeczowników Hammerl badał ich rozkłady statystyczne ze względu na liczbę pojęć końcowych, liczbę ścieżek i ogólną liczbę pojęć w- gniazdach leksykalnych (Begri/fe - pojęcia - traktowano jako twory bilateralne). Wzorcowe gniazdo leksykalne (Schadling) zawiera łącznie 7 pojęć, 1 pojęcie końcowe i 2 ścieżki. Analo-