WSP J POLN254225

550

janua Ruger. hnusz Sutlkcmkt, Konukty pc.laczy7.ny z językami słowiańskimi

Język polski był dla Rusi Moskiewskiej językiem kraju o wysokiej kulturze i cywilizacji, co sprzyjało jego popularności w państwie Iwana Groźnego i jego następców. W korespondencji tego cara ze zbiegłym do Polski Andrzejem Kurbskim występują liczne zapożyczenia z polszczyzny. Wiele po-lonizmów zawierają tłumaczenia z polskiego, obejmujące zarówno literaturę piękną, jak i naukową (Historia o Meluzynie, Aleksandria, Gęsta Romanorum i wiele innych, zielniki, podręczniki gospodarskie, opisy świata itd.); pojawiają się one od wieku XVI, a liczne są zwłaszcza od drugiej połowy XVII wieku. Trzeba z naciskiem podkreślić, że wpływy polskie szły także przez Białoruś, a zwłaszcza przez Ukrainę - tu wszyscy ludzie wykształceni nie tylko znali polski, ale posługiwali się nim doskonale w mowie i w piśmie, stąd wywodziło się wielu późniejszych rosyjskich dostojników kościelnych i państwowych, jak Piotr Mohyła, Stefan Jaworski, Symeon Połocki, a wielu z nich pozostawiło po sobie znaczącą spuściznę literacką. Przyłączenie do państwa rosyjskiego Kijowa w 1667 r. wzmocniło siłę oddziaływania polszczyzny na język rosyjski. W XVII w. znajomość języka polskiego w Rosji rozszerza się, staje się on językiem dworskim, a umiejętność posługiwania się polszczyzną staje się pożądana także w warstwie szlacheckiej, bo Polska fascynuje Rosjan życiem społecznym, kulturą, sztuką, sposobem bycia, cywilizacją techniczną. W 1671 r. czytamy w liście skierowanym do cara: „jego cesarska mość, język polski nic nie traci ze swej dostojności, a czytają polskie książki z wielkim zadowoleniem”.

Wpływy polskie słabną dopiero na początku XVIII w., ustępując niemieckim, a potem francuskim. Liczne dotychczas polonizmy, a ich liczbę szacuje się na trzy tysiące, zastępowane są wyrazami rodzimymi lub cer-kiewnosłowiańskimi, co można prześledzić np. w kolejnych wersjach tłumaczeń z polskiego. Na stałe pozostały w języku rosyjskim przede wszystkim wyrazy pochodzenia obcego, a także te zapożyczenia z polskiego, które otrzymały typowe cechy wschodniosłowiańskie, jak np. kor olewa, oborona, połkownik (poi. królowa, obrona, pułkownik). Zapożyczenia z polskiego (obejmujące wyrazy polskie, łacińskie, francuskie, niemieckie), licznie występujące w języku literatury' i w mowie potocznej warstw wyższych, odegrały w historii rosyjskiego języka literackiego ważną rolę: sprzyjały zacieraniu różnic między literackim językiem cerkiewnosłowiańskim i żywym językiem rosyjskim, sprzyjały „sekularyzacji” języka cerkiewnosło-wiańskiego.

Valentin Kiparsky (1975) odnotowuje około 180 zapożyczeń z polskiego, które są żywe we współczesnym języku rosyjskim; ponad 40 z nich to wyrazy często używane, np. wódka, rynok, szkoła, sztuka, stal. Większość z nich stanowią zapożyczenia z języków zachodnioeuropejskich i łaciny. Godzi się dodać, że późniejsze badania Harry’ego Leeminga (1976) wykazały-, że polszczyzna w znacznie większym stopniu pośredniczyła w zapożyczeniach