CCF20110509004

156 S. PRZYBYSZEWSKI

biblijny prorok, egipski mag ^l0, średniowieczny „czarownik” i nasz Słowacki.

To, co przeszkadzało w doskonaleniu się, co tamowało coraz to szersze uświadamianie się absolutu, to było opętanie ludzkości przez straszną, złośliwą ułudę, przez Maję ⁿ, której się Hindus tak bał, przez fantom ¹² rzeczywistości.

Wskutek zaślepienia wyrwał człowiek centralny obraz zjawisk ze swej duszy, wyrzucił go na zewnątrz, zatracił poczucie tego, co uczynił, i zrobił ze zjawiska duszy złudnego fetysza, absolut.

I w ten sposób stworzył dwie rzeczywistości, jedną zewnętrzną i drugą wewnętrzną.

Może to było potrzebne, by utrzymać „gatunek” przy życiu, potrzebne, by się przystosować do życia, ale na tym ucierpiała wewnętrzna, jedyna, pierwotna rzeczywistość: dusza.

Człowiek przeniósł rzeczywistość poza siebie, i to, co w nim było absolutne, stało się poza nim przypadkowym, porozrywanym, bez związku.

Bo w chwili, kiedy musiał tą fikcyjną rzeczywistość przyjmować za pomocą zmysłów, tracił i zamącał w sobie absolutną świadomość wszechrzeczy.

Musiał porozrywać na części to, co jest ciągłym i jednym.

Musiał czas podzielić na kawałki, bo biedna jego świadomość pracuje w przestankach i już czasu poza sekundę nie chwyta; z ciągłości czasu wyławiał tu i owdzie ode-

¹⁰    mag — członek kasty kapłańskiej w starożytnej Persji (a nie Egipcie); magom przypisywali wyznawcy nadnaturalne, czarodziejskie moce.

¹¹    Maja — w literaturze i filozofii staroindyjskiej uosobienie tajemniczej, nadprzyrodzonej siły oraz oznaczenie istniejącego jedynie w złudzeniu ludzi materialnego świata.

¹²    fantom — złudzenie, widmo.

rwane kawałki i nazwał to przyczyną i skutkiem. A mając te dwie fikcyjne dane, zabił w sobie świadomość absolutnej ciągłości bytu i wytworzył wolę i odpowiedzialność. Na tym fikcyjnym wniosku oparł cały gmach swych moralnych i społecznych zasad.

Dalej musiał rozerwać wszystkie rzeczy w przestrzeni, bo zmysł wzrokowy rówmież niezmiernie ograniczony — musiał rozerwać całość na części, bo mózg za słaby, by móc cośkolwiek w całej jego nierozerwalności objąć — gdy słyszał dźwięk, nie czuł równocześnie jego woni, nie widział jego kształtów.

I to porozrywanie, przekształcenie, wykoszlawienie wszystkich zjawisk nazwał realnością,

a wierne odtworzenie tej fikcyjnej realności w tym samym porządku, systemie, szeregach, przekształceniach w niedołężnym mózgu nazwał realizmem.

Cała dotychczasowa sztuka z małym wyjątkiem tej, którą tworzył geniusz, była sztuką realną.

Podział jej na idealną i realistyczną opiera się li tylko na pewnych danych etycznej i religijnej natury.

Sztuka jest jedynym objawieniem duszy.

Cała dotj^chczasowa sztuka — sztuka realistyczna — była bezdrożem duszy.

STRESZCZAM DALEJ:

Dusza jest jedyna i niepodzielna, jej uświadomiona cząsteczka potrzebuje tych kilku biednych zmysłów, ale poza zmysłami tkwi jeden niepodzielny organ, w którym miliony zmysłów się przenikają, w którym każde zjawisko objawia się we wszystkich swych wartościach, objawia się jako jedność i absolut.

Dźwięk jest tam równocześnie barwą i wonią, i wszystkim tym, na co w mowie nie ma wyrażenia.