Gennep Obrz�dy przej�cia3

Wszystko to jednak nlo przeczy schematom rytuałów przejścia »v j_wr ponówanej przeze mnie interpretacji socjologicznej. Małżeństwo wpfoww^ młodych do kategorii kobiet I mężczyzn społecznie dojrzałych l nic ju* teoj nv cofnie (podobnie jest z wdowami I wdowcami). W ten sam sposób wift wyt**¹rzona miedzy dwiema rodzinami nie zostaje zerwana przez sam fakt, ze dwoją ,v-dzł s»e rozstaje. Niebezpieczeństwo takiego zerwania oddalają negocjacje. Wór* prowadzi się w celu zdefiniowana przyszłej sytuacji byłych małżonków Oczym. Scie, zdarzają się od tej reguły wyjątki o podłożu czysto emocjonalnym. Om wiąż społeczna przetrwa zwłaszcza wtedy, gdy małżeństwo ma dziob. Wnfekjo. rych społeczeństwach wykłucza to rozwód. Podsumujmy. Chód daleki jestem oc twierdzenia, że zaproponowany przeze mnie schemat i system Interpretacji js«r absolutnie sztywny i uniwersalny, to jednak uważam, że fakt. Iż w przypadku rozwodu brakuje rozbudowanej obrzędowości, nie Jest argumentem przeciwko a» memu schematowi.

Godne uwagi jest także i to. że owa wiąż. którą tak łatwo niekiedy zarwać wskutek rozwodu, może wcale nie zostać zerwana w przypadku Śmierci jednego z małżonków (znamiennym przykładem są tutaj samobójstwa wdów). Zdaję sobe sprawą, iż żałoba zawiera cały szereg obrządów mających po prostu charakter ochronny łub zapobiegawczy. Jednakże uroczystości żałobne z udziałem wdów i wdowców poza samą żałobą niosą w sobie także i inne elementy, których natura każe doszukiwać się w nich znaczenia społecznego⁴³. Widać je wyraźnie w ob rzędach północnoamerykańskich łndian Hupa. Wdowa pragnąca stać się wolna, musi przejść między nogami zmarłego męża. zanim jego ciało zostanie wyniesione z domu. Jeśli tego nie uczyni, zostaje z nim związana przez resztę życia, a Jakakolwiek niewierność zmarłemu przyniosłaby jej nieszczęście⁸⁴.

Powtórne małżeństwa, zarówno osób owdowiałych, jak i rozwiedzionych. %ą

0 wiele prostsze z punktu widzenia ceremoniału, a to z przyczyn, które omówię nieco później.

Nie Istnieją chyba obrzędy związane z menopauzą lub pojawieniem się siwy cn włosów, choć są to bez wątpienia oznaki wkraczania w kolejno etapy życia bardzo Istotne zwłaszcza u ludów mniej cywilizowanych. Najogólniej rzecz biorąc. stare kobiety są albo utożsamiane z mężczyznami i uczestniczą w Ich obrzędach

1 działalności politycznej, albo otrzymują specjalny status w ramach własnej społeczności płciowej (najczęściej jest to funkcja mistrza ceremonii). Jeśli chodzi o starców, to są oni osobami najbardziej w swoich społecznościach poważanymi

“ Żydowski obrzęd, którego opts tu zamieszczam, tnłcze należy do kategorii rytuałów przej»c*a wdów. która nia ohce wyjść za mąż za brata zmarłego męża (Jewirat fzob przy pis gwiazdkowy na a. 131 rUntejszej książki]), zdejmuje sandały, spluwa szwagrowi w twarz • recytuje określoną formuło, zob Jew/a/i CncyclopaSr. e. 170 oraz s 174 (Nt-śaaf). znajdują etę interpretacje w znakomitą mękozoła nie do przyjęcia. Jeot to

rzeer jeene obrzęd wyłączenia z rodziny męża. mający pomóc kobiecie prtojłó do grupy rwezemęZnycti wdów lub powtórnych mężatek.

Pilny Esde Goddnrd Ukr and Cutturm ofttio Hupm. Oerlceiey 1003. e 70.

I. Pogrzeb

, ryttialOw wyłącż8f\la. o krosu przejściowego I włączenie w ceremoniach pogrzę. ^ - Żałoba jako cykl obrzędów wyłączania I okresu przejściowego - Pogrzeb _Rflricti«*pec*v - Podróż z lago świata na tamten. - Fizyczna przeszkody w przejściu i:*crr,w.viym pną zmarłych. - Przyjęcie do świata zmarłych. - Topografia zoświatów. -towary* odradzanie 3ię zmarłych w starożytnym Egipcie. - Wielość fiwialOw znanych j-arii. Mórzy nts mogą się zintegrować z innymi zmarłymi - Obrzędy odrodzenia i re-itansąi - Rytuały towarzyszące zmarłym przebywającym w swoim domu, w grobie, na oMnOrzu. - Lata obrzędów wyłączenia I okresu przejściowego •epiirwszy rzut oka może się wydawać, to w ceremoniach pogrzebowych po-v.tńhy dominować rytuały wyłączenia, a nie obrzędy okresu przejściowego i wtą-ome. Tymczasem badania pokazują, że jest zupełnie inaczej. Obrzędy wyłączana rśe są tu wcale liczne i przyjmują raczej proste tormy. a rytuały okresu {WfjScłowego trwają długo i są tak złożone, że niekiedy uważa się je za zupaf-rłe autonomiczne. Okazuje się tez. ze wszystkie ceremonie żałobne zawierają bardzo mocno zaakcentowany element Integracji zmarłego z tamtym świstem, i co za tym Idzie, to władnie obrzędy włączenia są najbardziej rozbudowane. One też są uznawane za najważniejsze.

Jtk wiadomo, pochodzenie etniczne, wiek. płeć oraz pozycja społeczna jed-^rosfla "'•fc znaczący wpływ na kształt ceremonii pogrzebowych. Mimo to. abstrahując od szczegółów 1 różnych wariantów, także w tym wypadku można od-■ryć cechy wspólne, które pozwalają na stworzenie pewnej klasyfikacji. Obrzędy pogrzebowe komplikują się wtedy, gdy w danej społeczności istnieje wieło fcon-«pcjl .tamtego świata". Ma na to również wpływ wizja człowieka I elementów, z których się składa osoba ludzka (ciało, siła witalna, dusza-tchnienie. dusza-•d». dusza-miniaturka człowieka, dusza-krew. Gusza-gfowa. dus2a-zwierzę itp.i ^aaz fch losu po śmierci fizycznej. Niektóre z owych dusz żyją wiecznie, mne umierają. Nie będę się jednak zatrzymywał nad owymi różnorodnymi koncepcja-"*• bowiem mają one wpływ jedynie na złożoność obrzędów przejścia, nie neru-*»ją zaś ich wewnętrznej struktury.

Żałoba, w której jeszcze niedawno widziałem tylko zespół rozmafiych tabu ¹ praktyk negatywnych' zaznaczających wyraźną granicę między społeczeństwem a tymi. których śmierć, w sensie realnym i fizycznym, przeniosła w stan nieczysty, teraz wydaje mi się zjawiskiem znacznie bardzięj złożonym. Tak naprawdę jest to okres przejściowy dla tych. którzy pozostają na ziemi. Wkraczają weó poprzez rytuały wyłączenia, a wychodzą z mego poddając się obrzędom ki-

Zob. Arnold van Gennep. Ihboir et lofWmsms S Madagascar. Parts IfOi s. 40. flfi-77. 88. 100-103. 330-338. 342

in