Kukułka7

X. Tożsamości jednostek i zbiorowości między narodowych

narodowych były i są często wojny o -wyzwolenie narodowe i zwycięstwa w bitwach z najeźdźcami zewnętrznymi, Wyrazicielami rej tożsamości stawały się wybitne postacie dowódców, wielkich patriotów i odkrywców. Zagrożenia zewnętrzne i wojny obronne bardzo często zespalały wspólnoty narodowe, ponieważ mobilizowały świadomość narodową, nadawały praktyczny sens narodowej tożsamości i zwartości, .zacierając zarazem tożsamości snbnarodowe. Również w okresach wielkich wstrząsów i kryzysów' politycznych dużą rolę odgrywają postacie jednoczące naród i mobilizujące tożsamość narodową. Natomiast pokojowe i uniwersalistyczne schematy osłabiają specyfikę tożsamości naród owo-państwowych.

Współczesne zderzenia tendencji kosmopolitycziio-poiiadnaro-dowyeh i narodowo-państwowych wskazują na potrzebę odpowiedniego kojarzenia w polityce zagranicznej państw cech tożsamości lokalnych i uniwersalnych. Wymaga ona przewartościowania i re-konce-ptualizacji tożsamości narodowych i państwowych oraz nowego ich wykorzystania praktycznego w polityce zagranicznej państw. Konieczne jest zwłaszcza odchodzenie od skrajnego ekskluzywi-zmu. ciasnego etnocentryzmu oraz przejawów szowinizmu i wrogości wobec innych. Ich miejsce powinny coraz szerzej zajmować, zwłaszcza w kręgach sąsiedzkich, zachowania zgodne z regułami tolerancji, wielokiiiturowosoi i utrwalania wzajemnego zaufania. Uni-wersałizacja regal większej otwartości nie grozi ograniczeniem przejawów tożsamości narodowo-państwowych i zachowań patriotycznych, łecz wręcz może im zapewnie większą możliwość zaznaczania się. Będzie też sprzyjać kulturze współżycia międzynarodowego, łączącej wysiłki i współodpowiedzialność jednostek narodowo-państwowych za to współżycie. Może to oznaczać spełnianie wymogów zmiany myślenia społecznego i działania praktycznego w sprawie traktowania „obcych”. Zmiana ta może znaleźć najbardziej konkretny wyraz właśnie w polityce zagranicznej państw.

Od dawna wiadomo, że państwowe podmioty stosunków międzynarodowych identyfikują się i czują się zobowiązane do działań na rzecz celowo zinstytucjonalizowanej szerszej zbiorowości państw. Instytucjonalizacja ta wynika z pluralistycznej i współzależnej struktury stosunków międzynarodowych, której towarzyszą także dwie uświadomione motywacje. Pierwsza opiera się na własnych (partykularnych) interesach każdego państwa, które nie tylko nie są identyczne, ale nawet mogą się wykluczać. Druga motywacja wypływa z potrzeb wychodzenia państw poza partykułaryzmy i rozwijania wzajemnej współpracy. Tworzy ona bodźce do kształtowania szerszych tożsamości zbiorowych, a w konsekwencji także podstawę uświadamiania sobie wspólnych interesów i celów oraz tworzenia różnego rodzaju instytucji i władz niiędzy na rodowych, nie przekreślając własnych (partykularnych) tożsamości państw,

Interesy partykularne i zbiorowe są definiowane w procesie identyfikacji lub samookreślatiia się jednego łub wielu państw w kontekście „innych”. Identyfikacja ta rozpoczyna się od negatywnego przeciwstawienia odmienności interesów, kończy zaś na pozytywnym uchwyceniu ich wzajemnych podobieństw. W przypadku braku pozytywnej identyfikacji (gdy np. stosunki osiągnęły stadium trwałego antagonizmu) interesy partykularne bywają definiowane bez oglądania się na „innych”. Są to jednak przypadki rzadkie i podlegają one przyszłej korekcie. Na dłuższą metę górę bierze bowiem poczucie współzależności, wspólnoty,, solidarności i lojalności wzajemnej. Popycha ono państwa do zbiorowego i racjonalnego definiowania podstawowych interesów; bezpieczeństwa, dobrobytu i rozwoju.

Zbiorowe definiowanie interesów prowadzi do instytucjonalizacji cech zbiorowej tożsamości. W tym kontekście polityka zagraniczna nie tworzy tożsamości państwowej, lecz odbija i reprodukuje jej stanowienie w powiązaniu z wyzwaniami zewnętrznymi oraz służy do zapobiegania pochodzącym z nich zagrożeniom, dla tożsamości na-rodowo-państwowej. Może też wpływać na zakreślanie granic tożsamości, jej obszaru, stosowania standardów legitymizacji oraz na dowartościowywanie wybranych kart historii narodowej i na odrzucanie ich interpretacji alternatywnych. Tak np. nowa tożsamość polityczna państw Europy Środkowej i państw poradzieckich, wyrosła na gruzach „realnego socjalizmu”, zespala specyficzne cechy ich historii, kultury i poczucia wartości, zaś nowa polityka zagraniczna tych państw odbija i operuje różnymi elementami owej tożsamości,

185