P1090084

46 Jaromir Brejdak

Psychofizyczny schyłek organizmu następuje w momencie, w którym pęd rozmnażania (Fortpflanzung) staje się słabszy w starciu z pędami antagonistycznymi, z pędem władzy i pożywienia". Ubytek zdolności rozmnażania (regenerowania komórek) jest przyczyną starzenia się i śmierci. Śmierć cielesna oraz psychiczna mają tę samą przyczynę polegającą na wycofywaniu się czynnika życia wraz z całą wiązką funkcji z jednego kompleksu materii i energii i zwróceniu swej aktywności w stronę kompleksu innego. Temu procesowi towarzyszy zmiana uważności, z witalnej na duchową, która była celem wcześniej omawianej redukcji fenomenologicznej. Oto niektóre konsekwencje zmiany uważności. obejmujące :

1.    Czas (Horyzont czasowy dziecka zdominowany jest przyszłością, dominuje tu produkcja wyobrażeń. W wieku starczym następuje ubożenie sfery oczekiwania oraz determinacja horyzontem czasu przeszłego, dominuje tu reprodukcja wyobrażeń).

2.    Wartość (Witalna świadomość aksjologiczna dziecka potęguje takie nastawienia. jak ciekawość, zachwyt, zaskoczenie. Starcza świadomość aksjologiczna kompensuje wprawdzie ubytek uważności witalnej wzmożonymi wrażeniami cielesnymi, dominuje jednak zwrot ku wartościom duchowym).

3.    Rzeczywistość (Dziecko doznaje świata jako natura naturans, starzec jako natura naturata, następuje więc w wieku starczym oddynamizowanie i ustatycz-nienie rzeczywistości).

„Ze starością związana jest przebudowa konstytucji siebie (lchkonstitution), tzn. stosunku duchowej osoby do życia i witalnopsychicznych procesów. Ta przebudowa wywołuje następstwo zmiany nastawienia wobec wszystkich sfer Boga, przyrody, ciała, środowiska”¹² — stwierdza Scheler. Starość i śmierć czynią człowieka mimowolnym uczestnikiem rozwoju życia ponadindywidualnego. Śmierć indywidualna jest ofiarą złożoną nie na ołtarzu utrzymania gatunku, lecz jego rozwoju i dalszego różnicowania się. Ten rozwój jest warunkiem sensu śmierci: „Tylko jeśli istnieje wszechżycie, otrzymuje ona (śmierć —J.B.) sens”¹ .

Celem rozwoju jest sublimacja, czyli kierowanie pędu życia poprzez ducha. Otwartość życia dla ducha boskiego oznacza z jednej strony obumieranie sił witalnych, z drugiej zaś idywiduację osobową, której towarzyszy doświadczenie daru dalszej osobowej, indywidualnej egzystencji w Bogu jako centrum aktowym. Nieśmiertelność ■duchowej osoby, podobnie jak nieśmiertelność osobowego Boga, nie jest dla Schelera jczymś danym, lecz stanowi zadanie. „Człowiek nie jest nieśmiertelny, ale Bóg rośnie w nim i poprzez niego”¹⁴. „(...) on (człowiek) byłby ofiarą w stawaniu się boskości, a jego śmierć żniwem i uzdrowieniem boskości w nim. Kto kocha, umiera łatwo; kto napoił się wystarczająco światem i jest świadom swojej odpowiedzialności i swojej współodpowiedzialności, ten umiera łatwo! Kto poczuł naturę w swoim życiu - ten obcy jaźni element - jako podstawową siłę, jako dużą falę, która go niosła i którą on tylko odrobinę brał za uzda, ten łatwo odda się całkowicie dużej nawałnicy""

¹' Kryterium starzenia się wydaje się, że zachowuje swoją aktualność w odniesieniu do boga-tych cywilizacji zachodnich.

² M. Scheler, Schriften aus dem Nachlass, Bd III, s. 311.

¹³    Tamże, s. 399. „Śmierć stanowi żniwo wczechżycia (.Ąllebeń) z życia pojedynczego, naturalne wyzwolenie indywidualnego życia w olbrzymi rosnący nurt żyda (...), w którego falach nic nie ginie”. Tamże.

¹⁴    Tamże, s. 338.

^,s Tamże. s. 340