Magazyn6
9601

788

CZECHOSŁOWACJA

1868 r. deklaracja posłów czeskich w której domagali się unji personalnej Czech z krajami habsburskiemi. Do częściowego porozumienia z Czechami doszło za czasów ministra Hohenwarta na podstawie t. zw. artykułów fundamentalnych, regulujących prawno-państwowy stosunek krajów czeskich do monarchji habsburskiej. Porozumienie to, na skutek protestu Niemców i Węgrów, oraz upadku Hohenwarta nie zostało zrealizowane. Za rządów ministra Auerspergera nastąpił nawet chwilowy zwrot ku reakcji w stosunku do Czechów, ujawniający się w prześladowaniu czeskiego ruchu politycznego. Czesi zareagowali na to biernym oporem wobec rządu i nie-wysylaniem swoich przedstawicieli do rady państwa a nawet do sejmów krajowych. Dopiero za rządów ministra Taaffego, od 1879, ucisk zelżał; Czesi wzięli udział w radzie państwa, podając jedynie „zastrzeżenie prawno-państwowe“, ponawiane potem stale aż do upadku Austrji. Przez swój lojalny stosunek do władz centralnych i czynny udział w radzie państwa zdołali Czesi uzyskać szereg ustępstw dla siebie, zwłaszcza w dziedzinie uprawnień języka czeskiego i szkolnictwa. Były to jednak stosunkowo drobne zdobycze. Współpraca z konserwatystami odrywała ich od społeczeństwa, które domagało się większych swobód politycznych i reform społecznych. W przeciwstawieniu do skostniałych w swym oportunizmie polityków dawnego autoramentu z następcą Palackiego, Riege-rem, (t. zw. staroczesi) powstało w czeskiem społeczeństwie nowe ugrupowanie polityczne (t. zw. młodoczesi) z braćmi Edw. i Jul. Gregorami na czele. Młodoczesi rozwinęli energiczną akcję, której rezultatem było uzyskanie większej części mandatów, zarówno do sejmu krajowego w r. 1889 jak i w wyborach do rady państwa w 1891 r. Na czoło grupy młodoczeskich parlamentarzystów wysunęli się wówczas T. G. Ma-saryk (ten założył później własne stronnictwo ludowe). J. Kaizal i K. Kramaf, który — po wystąpieniu Kaizal’a był właściwym przywódcą młodoczechów. Młodoczesi szli jednakże utartym przez dawnych polityków torem, starając się na drodze kompromisu i współudziału w rządach centralnych zdobyć dla swego narodu maximum korzyści politycznych. Było to znaczne odstępstwo od programu prawno-państwowego, wynagrodzone jednak w dużej mierze korzyściami osiągniętemi na polu ekonomicz-nem.

Prócz polityków i parlamentarzystów nad odrodzeniem i podniesieniem narodu czeskiego pracowali działacze społeczno-kulturalni, zwani „budzicielami¹*, którzy starali się jednocześnie realizować każdą zdobycz w dziedzinie politycznej uzyskaną przez parlamentarzystów. Praca ich rozpoczęła się od badań nad przeszłością narodu czeskiego i pieczy nad jej zabytkami. Prócz historyków (G. Dobner, J. Palacky, J. Safafik) w podobnym duchu pracowali również filologowie (J. Jungmann, J. Dobrovsky i wielu innych), budząc wśród ogółu zamiłowanie do zepchniętego, w dobie ucisku i germanizacji jedynie na użytek ludu, języka czeskiego. Po upadku Bacha zapoczątkowany Drzez pierwszych budzicieli postęp kulturalny wzmaga się coraz bardziej. W literaturze i sztuce pojawia się szereg wybitnych talentów, które swemi utworami kładą trwale podwaliny pod nowożytną kulturę czeską. Podnosi się również i nauka, zwłaszcza od chwili wznowienia czeskiego uniwersytetu w Pradze w r. 1882.

Literatura: Bachmam K.: GeschichteBOhmens. Breslau 1899.— Berlholzt Geschichte BChrnenJt und Mdhrms. Wim 1921—24.

—    Denim: La Bohime depuis la Montagne Blanche. Paris 1902. — Gajeler J. V.: Rys dziejów czeskich. Warszawa 1S88—1892. — Gliszczyński M.: Hus i kasyd. Warszawa 1859. — Gołąbek J.s Czesi i Słowacy wobec powstania listopadowego. Warszawa 1930.— Janotcicz F.: Czesi. Studjiun historyczne. Kraków 1936. — Kiermki K.s Masaryk a Polska. Poznań 1934 i 1935. — Krofła E.s Zwięzłe dzieje Czechosłowacji. Kraków 1934. — Kuma UncsM J.: Polskie kandydatury na tron czeski. Warszawa 1932. — Tenżo: Pozyskanie korony czeskiej przez Jagiellonów. Warszawa 1933. — Lypa-ceides W.: Stosunki polsko-czeskie. Warszawa 1936. — Moly J.: Odrodzenie Czech. Petersburg 1888. — Palacky Pr.- D&jtny ndroda C,cskłgo. Praha 1848. — Pogonowski I.: Projekt Związku Władców króla Jerzego z Podjebradu. Warszawa 1932.

—    Raubel St.: Formation de la fronliłre entre la Pologne et la Tch4coslovaquie. Paris 1928. — Ue*e#e A., Scatek J., Prasek J:. D&jiny Cech a Moravy nowi doby (1648—1815). Praha 1892. — SsyjkowsM M.i Polskd «1 cast v teskem na-rodnim obrozeni. Praha 1931. — Tenże: Polski udział w Czeskiem odrodzeniu. Poznań 1935. — Vydra B.: Ohlasy polskych udólosti zkonce XVIII stoleti t> Ćeskem obrozeneckem tislu periodickem. Praha 1928. — Włodarski Br.: Polska * Czechy w drugiej połowie XIII i w początku XIV w. (1250—1306). Lwów 1931. — Tenże: Polityka Jana Luksemburczyka wobec Polski. Lwów 1933. — Tenże: Pierwsze trudności Luksemburgów w Czechach. Lwów 1935.

Józef Janowski.

III. Współczesne'stosunki polityczne.

1. Odbudowa Państwa. Państwo Czechosłowackie powstało w wyniku wielkiej wojny europejskiej (1914—1918). Powstanie tego państwa stało się możliwe dzięki