Magazyn6
6901

961

DYKTATURA — DYNASTJA

z Abisynją; w Niemczech narodowy socjalizm wysunął walkę o „czystość" rasy germańskiej oraz dążności rewanżowe i potrzebę zdobycia nowych terenów dla „przeludnionych" Niemiec. Demagogja nacjonalistyczna w Niemczech doszła do szczytu. Cechy specjalne nosi dyktatura w Sowietach: rozpoczęta w imię ideałów komunistycznych po rewolucji listopadowej w 19*7 r., przeobraziła się zaś nietylko w dyktaturę polityczną, ale i socjalną, ponieważ odebrała ziemię włościanom, wtłaczając ich w kołchozy, robotników zaś pozbawiła swobody ruchów.

Dyktatury te utrzymują się w stopniu znacznym dzięki demagogji; każda z nich dąży do stabilizacji: włoska ujęła swój system rządów w określone ustawy, zaczyna to robić i moskiewska; pod tym względem najniżej stoi niemiecka, która właściwie niema żadnych ustaw ustrojowych, stanowiących pewną całość prawno-państwową. Dyktatury zawsze wychodzą zczasem poza cel, dla którego powstały, władza nieograniczona bowiem wywołuje różne pokusy.

Wpływ dyktatur nie ogranicza się do sfery polityczno-socjalnej, lecz wkracza w dziedziny kulturalną i moralną, podporządkowując wszystko niby państwu, a właściwie istniejącym rządom, które z niem identyfikują; osłabiają one inicjatywę indywidualną obywateli, podkopują i niweczą ich niezależność moralną, wreszcie stwarzają szablon niby karnego obywatela, a właściwie poddanego. Te ujemne strony dyktatur z biegiem czasu zwężają coraz bardziej liczbę ich zwolenników, osłabiają podstawy, na których się opierają i prowadzą je do upadku. Jest rzeczą charakterystyczną, że w państwach, w których ustrój demokratyczny się utrwalił, jak w Anglji, Francji, Belg j i i państwach skandynawskich — nie doszło do dyktatur. Tam gdzie one powstały wbrew niby partjom politycznym, faktycznie opierają się na jednej z nich.

Literatura : BartMlemy J.t Im crise de la dćmocratie contiem-poraine. Paris 1931.— Glotx G.t La CitiGreąue (VEvolution de U Humaniu) tom XIV. Parii 1928 — Homo L: Les in-stitutions polititjues romaines„ (L*Evolution de L*HumaniU)_t tom XVIII. Parts 1927.

Ludwik Kulczycki.

Dynastja.

Wyraz dynastja pochodzi z greckiego, gdzie dynasta — oznaczał drobnego władcę, udzielnego księcia. Dynastją jest ród panujących władców; najistotniejszą cechą dy-nastji jest zatem dziedziczność władzy państwowej w danym rodzie, przechodzenie władzy z pokolenia na pokolenie w tej samej rodzinie. Stąd też władza jest niejako przedmiotem posiadania dynastji, — a każdorazowy władca jest tylko porządkiem starszeństwa wyznaczonym dzierżycielem tej władzy; w ten sposób najpełniej ujęte pojęcie dynastji przejawia się w nieosobo-wym wyrazie „Korona" używanym tak często w Anglji, a spopularyzowane zostało hasłem francuskiem „Le roi est mort — vive le roi".

W szerszem, historycznem znaczeniu, dynastja — to nietylko szereg monarchów po sobie panujących, związanych wspólnym węzłem krwi, nazwanych jednem nazwiskiem rodowem, ale nadto reprezentujących te same a określone tendencje polityczne na przestrzeni dziejów.

Zrozumiałem jest, że najważniejszą sprawą dla dynastji jest porządek dziedziczenia władzy; zasady jego bywają zazwyczaj ustalone ustawą lub statutem rodu panującego, nieraz w braku pisanych przepisów zwyczajami o mocy prawnej, jak to ma miejsce w Anglji. W monarchjach konstytucyjnych porządek dziedziczenia tronu należy do naczelnych przedmiotów ustaw zasadniczych. Twórcy dynastji spiesznie ustanawiali porządek dziedziczenia — jakby on miał oznaczać istnienie dynastji; przykładem tego jest Napoleon, który w uchwale senatu z 28 floreala XII roku (18 maja 1804) — równocześnie z mianowaniem go cesarzem, zamieścić kazał przepisy o porządku dziedziczenia tronu, o rodzinie cesarskiej i regencji.

Zasady porządku dziedziczenia rozwiązać muszą zwykle conajmniej dwie główne kwestje: 1) zdolność dziedziczenia władzy członków rodziny zrodzonych z matek nie dynastycznego pochodzenia i 2) zdolność dziedziczenia władzy przez kobiety.

Pierwsze zagadnienie — to tak zwana równość urodzenia. Monarcha i członek rodziny monarszej powinien mieć żonę z monarszego rodu, lub z rodu równającego się conajmniej pod względem dostojeństwa; w przeciwnym razie ma miejsce tak zwane małżeństwo morganatyczne; dzieci zaś zrodzone z takiego małżeństwa niezdolne są dziedziczyć władzy i nie wchodzą w skład rodu dynastycznego. Tej zasady przestrzegały prawie wszystkie niemieckie rodziny

61

Encyklopedja nauk politycznych.