Magazyn6 6301

959

MŁYNARSKI FELIKS — MNIEJSZOŚCI W PRAWIE NARODÓW

porrjonalizm ekonomiczny — zagadnienie nowego kierunku" (Warszawa 1937), oraz „Totalizm czy demokracja w Polsce" (Warszawa 1938). Część pracy pierwszej została ogłoszona w języku angielskim w książce jubileuszowej na cześć Irvinga Fishera.

W początkach 1937 r. M. został Prezesem Polskiego Instytutu Rozrachunkowego, reprezentując w nim sfery gospodarcze.

Józef Świdrowski.

Mniejszości w prawie narodów.

1. Zobowiązania mniejszościowe. 2. Budowa umów mniejszościowych. 3. Procedura mniejszościowa. 4. Generalizacja zobowiązań mniejszościowych. 5. Opieka nad współwyznawcami w innych państwach.

1. Zobowiązania mniejszościowe. Pod wpływem starań zainteresowanych narodów, zwłaszcza Żydów, kongres berliński wprowadził do aktu końcowego z dn. 13. VII. 1878 r. cały szereg postanowień, na mocy których narzucił mniejszym państwom bałkańskim zobowiązanie nie czynienia różnic w zakresie praw politycznych pomiędzy ich poddanymi różnych wyznań. Postanowienia te znajdują się w art. V (Bułgarja), XXVII (Czarnogóra), XXXV (Serbja), XLTV (Rumunja) i LXII (Turcja). Były to niczem nieuzasadnione, wyjąwszy w stosunku do Turcji, ograniczenia praw suwerennych państw niezależnych, od których one, słusznie zresztą, usiłowały uwolnić się za wszelką cenę. Podobne intrygi jak na kongresie berlińskim, tylko w stopniu znacznie większym, miały miejsce na konferencji pokojowej w Paryżu, która zlikwidowała wojnę światową; doprowadziły one do narzucenia państwom nowopowstałym niezmiernie dotkliwych ograniczeń ich suwerenności. Tak zwana ochrona mniejszości jest dziełem „Komisji Nowych Państw" utworzonej 1. V. 1919 r., która składała się z delegatów Stanów Zjednoczonych Ameryki, Francji, Wielkiej Brytanji, Włoch i Ja ponji, t. j. Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych.

Odnośne postanowienia znajdują się w traktatach pokoju, specjalnych traktatach mniejszościowych, deklaracjach mniejszościowych, wreszcie w umowach dwustronnych. Klauzule mniejszościowe znajdują się w art. 62—69 traktatu pokoju z Austrją w Saint-Germain-en-Laye z dn. 10. IX.

1919 r.; w art. 54—60 traktatu pokoju z Węgrami w Trianon z dn. 4. VI. 1920 r.; w art. 49—57 traktatu pokoju z Bułgar ją w Neuilly z dn. 27. XI. 1919 r.; wreszcie w art. 37—45 traktatu pokoju z Turcją w Lozannie z dn. 24. VII. 1923 r. W traktacie wersalskim znajduje się art. 93, nakładający na Polskę obowiązek akceptowania wszystkiego co postanowią Główne Mocai stwa, celem zapewnienia ochrony mniejszościom rasowym, językowym i religijnym. A pomimo znanej z historji nietolerancji Niemców w stosunku do narodowości obcych, nie zatroszczono się, żeby zapewnić opiekę tym setkom tysięcy Polaków, którzy pozostali pod jarzmem niemieckiem. Wprawdzie w swej nocie z 29. V. 1919 r. obiecali Niemcy traktować mniejszości na swem teryto-rjum tak, jak mniejszości niemieckie będą traktowane na terytorjach przez nich zwró conych; a Główne Mocarstwa w swem ultimatum z 16. VI. 1919 r. przyjęły do wiadomości tę deklarację niemiecką. Jednak Niemcy nie uważają tego za wiążące dla siebie zobowiązanie.

Z nowemi lub znacznie powiększonemi terytorjalnie państwami Główne Mocarstwa Sprzymierzone i Stowarzyszone zawarły oddzielne traktaty o ochronie mniejszości. Wzorem dla nich wszystkich był traktat z Polską.

Traktat z Polską, zwany potocznie małym traktatem wersalskim, ponieważ był podpisany równocześnie z wielkim dnia 28. VI. 1919 r., został równocześnie z nim ratyfikowany dn. 10. I. 1920 r. Ponieważ Stany Zjednoczone Ameryki nie ratyfikowały traktatu wersalskiego, nie ratyfikowały one również i traktatu z Polską o ochronie mniejszości. Brak ratyfikacji ze strony Stanów Zjednoczonych nie wpłynął na uprawomocnienie się dużego traktatu wersalskiego, ponieważ czwarty ustęp jego postanowień końcowych przewidywał, że wejdzie on w życie w dniu, gdy złożą swe dokumenty ratyfikacyjne Niemcy i trzy z pośród Głównych Mocarstw Sprzymierzę nych i Stowarzyszonych, co nastąpiło dnia 10. I. 1920 r. Brak było natomiast takiego postanowienia w małym traktacie wersalskim, wskutek czego był on formalnie ab initio nieważny i wszedł w życie wyłącznie na podstawie jednostronnego aktu woli Rządu Polskiego, który doprowadził do skutku jego ratyfikację i opublikowanie