Magazyn63001

326

GEOGRAF JA

lityczna zajmuje się przejawami życia zorganizowanych w państwie społeczeństw — gdy geopolityka usiłuje teoretyczne wskazania geografji politycznej rozwinąć dynamicznie. O ile historja geografji daje zarys rozwoju jej jako nauki — o tyle geografja historyczna zmierza do odtwarzania krajobrazów przebrzmiałych. W ostatnich latach rozwinął się w An-glji i Niemczech prąd t. zw. geografji estetycznej — żądający zerwania z suchym i zimnym opisem a zastąpienia go barwnem i nieschematycznem opowiadaniem, któreby uwypuklało w sposób literacko doskonały charakterystyczne cechy opisywanej krainy. W czasach najnowszych wyrosła na tle geografji estetycznej — geografja krajobrazu, jako dyscyplina zbliżona do geografji regjonalnej. Różnice są nieznaczne i nieistotne.

Najmniej uprawianą gałęzią geografji jest geografja porównawcza, w której widzieć należy doskonałe połączenie geografji regjonalnej z ogólną.

Wiktor Ormicki.

II. Rozwój i dzieje horyzontu geograficznego.

1. Geografja jako nauka. Choć pewne pojęcia geograficzne nie obce są najniżej nawet zorganizowanym społeczeństwom, jednak jako umiejętna wiedza o ziemi powstała geografja dopiero w klasycznej starożytności, przyczem wielki mędrzec aleksandryjski Eratostenes (276 — 194 przed Chr.) pierwszy, zdaje się, użył słowa „geografja", oznaczającego w dosłownem tłumaczeniu opis ziemi W miarę lozwoju kultury ludzkiej i nauk zmieniały się bardzo znacznie poglądy na cele i zadania geografji, a co za tern idzie także definicja samej dyscypliny geograficznej ulegała bardzo dużym odchyleniom. Dziś zwłaszcza, kiedy geografja zazębia się o wszystkie dziedziny wiedzy ludzkiej, trudno jest dać całkiem wyczerpujące określenie jej zakresu. Podział dyscypliny geograficznej prowadzić można niemal w nieskończoność, bo każde zjawisko na ziemi o powszechniej szem występowaniu w pewnych warunkach staje się przedmiotem studjum geograficznego. Że geografja jest nauką filozoficzną w wymowny sposób podniósł to już Strabon, geograf grecki, współczesny cesarzowi Augustowi, że zaś stanowi wiedzę o niezmiernie dużej wartości praktycznej wyjaśnił wymownie wielki filozof niemiecki Kant, sto kilkadziesiąt lat temu wykładający geografję na uniwersytecie królewieckim. Poza tern w geografji zaznaczał się zawsze pewien dualizm w zakresie badań. Mianowicie ujmowanie ma-terjału geograficznego z jednej strony pod kątem przyrodniczym, a z drugiej dążność do przedstawiania ziemi jako miejsca zamieszkania człowieka i określania wpływu tego środowiska naturalnego na rozwój ludzkiej kultury i gospodarstwa. Prof. St. Nowakowski z Poznania, który geografji jako nauce świeżo poświęcił obszerne studjum, przy określaniu celów i istoty tej umiejętności wyróżnić zdołał aż dziesięć główniejszych kierunków, a mianowicie: opisowy (Herodot, Strabon, Klaudjusz Ptolomeusz, Waldseemiiller, Orteliusz, Mer-cator, Varenius), historyczno-teleologiczny (Herder, Henning, Kant, Karol Ritter, Aleksander Humboldt, z Polaków: Jan Długosz, Wincenty Pol), chorograficzny (Peschel, Wagner, H. S. Mili), fizjograficzny (Hinman, W. M. Davis, T. C. Chamberlin, Richthofen, R. D. Salisbury, Ratzel, A. Penck, E. de Martonne, A. Su-pan, z Polaków A. Rehman), biogeograficzny (Gerland, W. M. Davis, W. M. Tower, z Polaków: Józef Łukaszewicz, Ludomir Sawicki), krajobrazowy (W. W. Doku-czajew, Hettner, Banse, Schliiter, z Polaków: Eugenjusz Romer, Jerzy Smoleński), geozoficzny (Banse, Siegfried Passarge), regjonalistyczny (Vidal de la Blachę, E. de Martonne, A. Demangeon, E. de Margerie, Jean Brunhes), socjologiczny (Mac Murry, H. Barrows, Isaiah Bowman, Lionel Lyde, E. Huntington, z Polaków Wacław Nałkowski), materjal i styczny (Grigorjew, M. Baranskij).

2. Geografja antyczna, jej rozwój i horyzonty. Na postępy geografji jako nauki pierwszorzędny wpływ wywierał zawsze rozwój horyzontu geograficznego. Gdy on ciasny, wówczas i wiedza geograficzna ogranicza się do szczupłych rozmiarów, co w Europie widzimy w odległej starożytności, a potem powtórnie w głębokiem średniowieczu. Dla Arjów europejskich, reprezentowanych zrazu przez świetną kulturę grecką, pierwszy okres rozwoju geografji, sięgający zamierzchłych czasów, zamyka badawcza, ośm lat trwająca, podróż Hero-dota z Halikarnasu (464—457 przed Chr.), której zawdzięczamy pomnikowe jego dzieło o całym prawie znanym podówczas świecie, za jaki uchodziła przestrzeń między Li-