Magazyn6t801

744

INWESTYCJE

szych kosztach przeciętnych. Podaż miljo-na jednostek tego dobra przy danym rozkładzie dochodów i elastyczności popytu daje na rynku wysoką cenę, cenę znacznie przewyższającą koszty przeciętne i krańcowe krańcowego zakładu t. j. zakładu mającego najwyższe koszty ze wszystkich zakładów czynnych. Wówczas równowaga gałęzi będzie zachwiana, powstaną nowe zakłady, ponieważ zyski, osiągane przez krańcowy zakład w tej gałęzi, będą przewyższały zyski, osiągane przez krańcowe zakłady w innych gałęziach. Rozmiary potencjalnej zdolności wytwórczej będą powiększone, rozmiary nadmiernej zdolności powiększą się, co będzie pod względem ekonomicznym całkowicie usprawiedliwione, chyba że istniała możliwość produkcji na skład, co przedłuża okres czynny zużycia zdolności wytwórczej i daje jednakowy produkt przy mniejszych urządzeniach produkcyjnych. Wahania konjunkturalne usprawiedliwiają również istnienie nadmiernej zdolności wytwórczej, podobnie jak konieczność zaspokojenia pewnych potrzeb ogólnych np. obiony kraju.

Postęp techniczny nieustannie jakieś czynne siły wytwórcze deprecjonuje i eliminuje z procesu produkcji. Jeżeli jednak przyrost wartości, oczekiwany z postępu technicznego, jest większy niż strata z deprecjacji starzejących się urządzeń wytwórczych, wówczas powstała w ten sposób nadmierna zdolność wytwórcza nie stanowi straty gospodarczej. Wielokrotnie obliczono, że zastosowanie racjonalnej produkcji może tak zwiększyć rozmiary produktu, iż tylko mniej lub więcej nieznaczna część robotników lub fabryk aktualnie zatrudnionych lub istniejących wystarczyćby mogła, aby zaspokoić zapotrzebowanie. Na tem opiera się ruch technokratyczny (ob.).

Źródłem powstawania nadmiernej zdolności wytwórczej jest między innemi t. zw. monopolistyczna konkurencja. Konkurencja tego rodzaju polega na tem, iż przedsiębiorstwo przez zastosowanie szczególnego rodzaju reklamy, opakowania i t. p. stwarza na rynku preferencje określonej liczby nabywców: ci nabywcy są do przedsiębiorstwa „przywiązani*', co daje quasi monopolistyczną pozycję sprzedawcy. Sama możliwość wytworzenia tego rodzaju monopo-loidalnej pozycji jest bodźcem dla powstawania nowych przedsiębiorstw, z których każde przewiduje, iż zdobędzie dostatecznie wielką liczbę „przywiązanych" nabywców.

W kartelach, w których wielkość kontyngentu wyznacza się w zależności od rozmiarów zdolności wytwórczej, poszczególne zakłady dążą ze zrozumiałych powodów do jej rozszerzenia, aby zdobyć większe kontyngenty.

8. Granie* przyrostu inwestycji. Źródła finansowania i. są następujące: a) zyski przedsiębiorców i kapitalistów nieprzezna-czone na osobistą konsumcję, b) oszczędności pozostałych grup ludności, c) pożyczki zagraniczne, d) kreowana inflacyjna siła nabywcza. Wszelka jednak ekspansja i., niezależnie od źródła finansowania, napotyka nieprzekraczalne granice.

Gospodarstwo rozporządza w danym czasie określoną sumą sil wytwórczych: wykwalifikowanych robotników, urządzeń wytwórczych, zapasów towarów. Zdolność ekspansyjna poszczególnych elementów produkcji — elastyczność podaży — nie jest dla wszystkich elementów jednakowa, ale elastyczność ta po osiągnięciu pewnego punktu jest wszędzie malejąca. Możliwe jest szkolenie nowych kadi robotniczych, ale ten proces wymaga kosztów i czasu: tymczasem rosną płace. Zdolność wytwórcza zakładów może być powiększona, ale od pewnego punktu koszty przyrostu nowej zdolności wytwórczej stają się rosnące, wobec czego i zapasy materjałów nie mogą zwiększać się odpowiednio elastycznie, proporcjonalnie do popytu: rosną ceny towarów. Każda ekspansja i. w danym okresie czasu napotyka na granice, wyznaczone przez wyczerpywanie się zapasów czynników produkcji, które to zapasy albo nie mogą być odnawiane bez upływu czasu i przezwyciężenia tarć, albo mogą być odnawiane tylko przy rosnących kosztach i cenach. Przyczetn można stwierdzić, że ten z czynników ekspansji, którego wzrost napotyka największe opory — najmniej elastyczny — wyznacza możliwości ekspansji wogóle. Jeżeli na największe opory natrafia możliwość zwiększenia podaży wykwalifikowanych robotników, wówczas ten czynnik wyznaczy elastyczność wzrostu i. wogóle. Opory ekspansji zjawiają się nawet przy istnieniu absolutnego nadmiaru danego czynnika wogóle. Silne bezrobocie może współistnieć z brakiem robotników wykwalifikowanych pewnych kategoryj lub w pew-