Magazyn6x501

781

IZBY PRZEMYSŁOWO-HANDLOWE W POLSCE

Gdy następnie nadmorskie miasta niemieckie utworzyły silny Związek Hanzea-tycki, który potrafił rozszerzyć swe wpływy na liczne miasta w głębi kontynentu, zaciągnęły się w jego szranki nietylko bałtyckie porty polskie, lecz niektóre miasta wzdłuż Wisły, jak Kraków i Toruń.

Organizacja życia portowego w Polsce znalazła się w ręku osiadłego w miastach nadmorskich elementu niemieckiego, a ich polityka gospodarcza była w zupełnej rozbieżności z interesami rdzennie polskiego handlu i polskich rękodzieł.

Miasta lądowe, należące do Związku Hanzeatyckiego, miały rolę bierną i nie posiadały wpływu na kształtowanie się reprezentacji sfer handlowych wewnątrz kraju.

b) W b. zaborze rosyjskim. Znany już na zachodzie samorząd gospodarczy na ziemiach polskich został zrealizowany po raz pierwszy za czasów Księstwa Warszawskiego, gdzie Polska uzyskała administrację, zorganizowaną na nowych wzorach francuskich. Na tych wzorach oparte też zostały izby handlowe, powołane wówczas w Warszawie, Toruniu, Bydgoszczy, Kaliszu, Wschowie, Rawiczu, Międzyrzeczu i Płocku. Miały one obowiązek „uwiadamiać rząd o przeszkodach, które wstrzymują wzrost handlu, przemysłu i rękodzieł, podawać sposoby do uprzątnięcia tych przeszkód, oraz przedkładać myśli względem posunięć ku pomyślności handlu i przemy-słu“. Powołano jednocześnie Radę Ogólną Handlową, której obowiązkiem było „dawanie objaśnień i opinji we wszystkich przypadkach, w których od ministra będzie zapytana".

Żywot tych instytucyj był jednak krótki. Upadek Napoleona dał Polsce nowe warunki życia politycznego i gospodarczego, narzucone przez postanowienia Kongresu Wiedeńskiego. Powołanemu do życia Królestwu Kongresowemu car Aleksander I nadał konstytucję, zmieniającą zasadniczo, a ze szkodą dla kraju ustrój administracyjny, zaprowadzony na ziemiach Księstwa Warszawskiego. W ramach nowego ustroju utworzono Rady Wojewódzkie, które miały przedstawiać rządowi swe uwagi i spostrzeżenia dla dobra województwa i jego mieszkańców, na polu gospodarstwa, wychowania i dobroczynnych instytucyj, jednak bez prawa nakładania jakichkolwiek ciężarów bez wyraźnego upoważnienia na to władzy. Był to surogat samorządu gospodarczego, zaprowadzony w poprzednim okresie pod postacią izb handlowych, a skasowanego przez zaborcę w Królestwie Kon-gresowem.

Cechy, jako korporacje rzemieślnicze, nie odgrywały już w tych czasach nigdzie wybitniejszej roli. W 1817 r. postanowieniem namiestnika Zajączka zostały powołane do życia Zgromadzenia Rzemieślnicze. Jednocześnie utworzono w Warszawie Zgromadzenie Kupców, jako reprezentację interesów handlu.

Do powstania listopadowego warunki rozwoju przemysłu i handlu Królestwa Kongresowego wobec otwarcia granicy wschodniej dla wywozu jego wyrobów — są pomyślne. W tym okresie rządów gospodarczych Lubeckiego i Staszica powstaje w r. 1829 Bank Polski, a w r. 1825 Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, dwa główne — również i w epoce popowstaniowej — ośrodki polityki rozwoju gospodarczego Królestwa. Programowa, twórcza praca gospodarcza Banku Polskiego ma szczególnie doniosłe znaczenie w okresie repre-syj politycznych i gospodarczych, rozpoczętych w r. 1832 zamknięciem granicy celnej między Królestwem i Cesarstwem. Okres ten trwał do r. 1850, kiedy granicę celną rząd z powrotem znosi, a wojna krymska stwarza dla przemysłu polskiego konjunk-turę pomyślną, którą on wykorzystuje, pogłębiając swój rozwój na zasadach kapitalistycznych. W związku z tem w r. 1857 przy Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych powstaje Rada Przemysłowa, reprezentująca czynnik obywatelski. Odpowiednikiem tej instytucji w zakresie rolnictwa jest Towarzystwo Rolnicze, jako organ opinji społeczeństwa w sprawach rolnych.

Upadek powstania styczniowego spowodował nową falę ucisku politycznego, przesądził o losie Banku Polskiego, ale nie powstrzymał rozwoju życia gospodarczego, który jest wynikiem świadomości społeczeństwa polskiego, dążącego do odbudowy dobrobytu w myśl haseł pozytywizmu. Jest to okres przekształcania lub narodzin form organizacyjnych życia gospodarczego w Królestwie Kongresowem.

Założona w r. 1817 postanowieniem namiestnika Giełda Kupiecka zostaje w r. 1872 zreorganizowana, a powołany do życia Komitet Giełdowy staje się nową reprezentacją sfer gospodarczych. Zgromadzenie Kupców m. Warszawy rozszerza zakres swych wpły-