Magazyn61801

314

KONCENTRACJA PRZEDSIĘBIORSTW

przyrost rentowności, wynikający z podziału pracy. Powstaje trudność koordynacji pracy poszczególnych robotników i ich grup, zjawia się marnotrawstwo pracy. W dodatku daleko przeprowadzona specjalizacja, która powoduje, iż robotnik nie widzi zupełnie rezultatu swej pracy, ani związku jej z ogólnym produktem przedsiębiorstwa, wywołuje u niego spadek zainteresowania swą pracą, bezmyślność i w rezultacie spadek wydajności pracy z powodów czysto psychicznych, nieświadomy i niezamierzony. Wreszcie w wielkiem przedsiębiorstwie nie-sposób jest przeprowadzić tak ważnego przy podziale pracy postawienia każdego pracownika przy pracy, do której jest najbardziej uzdolniony i odpowiedni, wskutek czego korzyści specjalizacji bardzo się zmniejszają. Owemu spadkowi wydajności pracy w wielkich przedsiębiorstwach zaradza się obecnie zapomocą t. zw. naukowej organizacji pracy i psychotechnicznych badań pracowników. Skuteczność jednak tych sposobów jest ograniczona wobec kosztów, jakie za sobą ostatecznie, w innej tylko formie, pociągają. Dlatego też koncentracyjny wpływ pracy wykonawczej jest ograniczony. Przy pewnej wielkości przedsiębiorstw wpływ ten staje się obojętny, a później przemienia się w dekoncentracyjne działanie. Prądy zaś społeczne, panujące niejednokrotnie wśród robotników w centrach ich nagromadzenia, zatargi stąd wypływające i t. p. niezmiernie obniżają wydajność ich pracy w wielkich przedsiębiorstwach, wywołując nawet dążenie przedsiębiorców do rozbijania swych zakładów i rozrzucania ich po różnych rejonach, choćby nawet z tego powodu musieli oni zmniejszać wielkość przedsiębiorstw i zatrudnienie kwalifikowanej pracy na korzyść mniej wydajnej, niekwalifikowanej, zmniejszając przez to korzyści podziału pracy.

Praca kierowniczo-przedsię-biorcza, stanowiąca funkcję przedsiębiorcy, nie kierownika wykonawczego, jest czynnikiem najbardziej dekoncentracyjnym w przedsiębiorstwach. Wymaga ona tylu i tak wszechstronnych walorów intelektu, charakteru i woli, że podaż jej jest zawsze ograniczona i tern mniejsza, im o większe przedsiębiorstwa się rozchodzi. W przedsiębiorstwach indywidualnych łatwiej o nią, bo są mniejsze, a interes osobisty jest w nich dobrym wychowawcą, ale i tu dziedziczność tych przedsiębiorstw jest często przeszkodą, sztucznie przezwyciężaną przez małżeństwa, przyjmowanie spólników i t. p. W wielkich przedsiębiorstwach, szczególniej zrzeszeniowych, można zapomocą wysokich wynagrodzeń i zysków ułatwiać działanie przedsiębiorcy doborem personelu wykonawczego, szczególniej kierowniczego, wysoce wykwalifikowanego i wartościowego. Ale nie zastąpi to nigdy właściwego przedsiębiorcy. Gdy wyrasta on wraz z przedsiębiorstwem, którego jest twórcą, może podołać prowadzeniu nawet niezmiernie wielkiego przedsiębiorstwa, nabywając wymaganych zalet stopniowo. Gorzej jest, gdy trzeba znaleźć następcę dla twórcy wielkiego przedsiębiorstwa. Pojemność bowiem ludzkiego umysłu jest ograniczona, a doskonała harmonja intelektu, charakteru i woli rzadko się spotyka. Niewątpliwie warunki i otoczenie wyrabiają ludzi i zdolność opanowywania wielkich interesów wraz z potrzebnemi do tego zaletami podnosi się w rozwoju historycznym. Proces ten jednak jest powolny i ma swoje granice. Utrzymywanie trwania wielkiego przedsiębiorstwa przez rozbijanie go na samodzielne części, współdziałające z sobą, jakie często miewa miejsce, odbiera mu korzyści, wynikające z jednolitości kierownictwa przedsiębiorczego i powoduje jego istnienie już tylko na skutek przewag, wynikających z wpływów innych czynników gospodarczych, poza funkcjami przedsiębiorcy.

Powyższy przegląd wpływów czynników gospodarczych na wielkość przedsiębiorstw stwierdza wyraźnie różnorodność ich oddziaływania, niezależność wzajemną oraz rozwój oddziaływania każdego z nich bynajmniej nie w jakimś jednym, stale jednolitym kierunku, lecz w zmiennych, różnych kierunkach, i to raz z większą, raz z mniejszą silą. Wskutek krzyżowania się tych wpływów nietylko nie może być mowy o stałem przesuwaniu się optimum rentowności ku coraz większym przedsiębiorstwom w ogólności, lecz nawet i w poszczególnych gałęziach. To optimum rentowności może się przesuwać raz ku większym, raz ku mniejszym przedsiębiorstwom. Może ono być różne w poszczególnych gałęziach produkcji i różnie się w każdej z nich zmieniać. Nawet w obrębie poszczególnych gałęzi produkcji niekoniecznie musi ono w danym czasie być jedno: różne znaczenie poszczególnych czynników gospodarczych dla pewnych grup przedsiębiorstw przy różnym