Magazyn62301

619

LUDNOŚĆ

jących rozległe tereny rzadko zaludnione i trudno dostępne, jak np. kraje Ameryki Południowej, lub niektóre kolonje afrykańskie, albo większe szczepy, prowadzące życie koczownicze (Egipt); dotyczy to naturalnie tylko krajów, które w założeniu przynajmniej przeprowadzają prawdziwe spisy. W wielu kolonj ach afrykańskich przeprowadzenie spisów zlecone jest wodzom tubylczym; w praktyce przypominają one jeszcze spisy biblijne.

Wreszcie należy wspomnieć o wciąż jeszcze zdarzających się wypadkach uchylania się ludności od spisów, czy to na skutek obawy przed konsekwencjami natury fiskalnej, lub poborowej, czy to przesądów (Rosja w 1897 roku, Włochy południowe w 1926 roku), czy też ze względów natury politycznej: spis 1921 roku w Polsce był częściowo bojkotowany przez ludność ukraińską województw południowo-wschodnich, podobne wypadki miały miejsce podczas ostatniego spisu ludności w Indjach Brytyjskich (1931).

Obok tych zagadnień natury praktycznej pojęcie „ludności objętej przez spis“ nastręcza też pewne komplikacje natury teoretycznej, tern większe, że zadaniem spisu jest nietylko ustalenie stanu ludności całego państwa, lecz również poszczególnych jego części według obowiązującego podziału administracyjnego, najczęściej aż do pojedyń-czych gmin.

Powstaje tu pytanie, szczególnie doniosłe w czasach obecnych, gdy rozwój środków komunikacji znakomicie zwiększył ruchliwość ludności, co właściwie oznacza „ludność danej jednostki terytorjalnej w dniu spisu". Rozróżnia się tu najczęściej następujące pojęcia:

Ludność obecna (population presente albo population de fait, de facto population, an-wesende Bevdlkerung), czyli wszyscy, którzy w dniu i godzinie określonej przez spis znajdowali się w danej miejscowości; specjalne przepisy regulują przytem kwestję osób, znajdujących się w tym czasie w podróży, w pociągach, na statkach i t. d. oraz bezdomnych, aby objąć wszystkie osoby obecne na terenie całego państwa.

Ludność zamieszkała (population de resi-dence habituelle, resident population, Wohn-bevólkerung), czyli wszystkie osoby, mające swe zwykłe miejsce zamieszkania w danej miejscowości, niezależnie od tego, gdzie się znajdują w chwili spisu. Miejsce zamieszkania jest przytem zazwyczaj określane na podstawie stanu faktycznego (gdzie dana osoba rzeczywiście mieszka, nocuje), nie zaś na podstawie przepisów prawnych (przynależności do danej gminy, faktu zapisania do rejestrów ludności i t. d.). Przepisy te w wielu krajach są bowiem bardzo przestarzałe i niedostatecznie odzwierciadlają stosunki rzeczywiste. Ponieważ jednakże często są one związane z szeregiem obowiązków i uprawnień, zarówno jednostek, jak i gmin, przeto zachodzi w wielu krajach potrzeba wyróżnienia jeszcze jednej kate-gorji ludne^ci, mianowicie:

ludności prawnej lub legalnej (population legale ou dotniciliee, de jurę population, Rechtsbevdlkerung), obejmującej wszystkie osoby przynależne prawnie do danej jednostki administracyjnej, niezależnie od miejsca ich zamieszkania i pobytu. W podobny sposób tworzy się niekiedy grupę ludności urodzonej w danej miejscowości (population de naissance, Geburtsbevolkerung).

Teoretycznie najłatwiejszą do dokładnego uchwycenia jest „ludność obecna", ona też jest zazwyczaj przyjmowana jako podstawowa przy spisach: każda osoba jest zasadniczo spisywana w miejscu, w którem się w chwili spisu znajduje. Inne kategorje ludności — przedewszystkiem ludność zamieszkałą — ustala się pośrednio, przy pomocy dodatkowych pytań, najczęściej przy pomocy pytania o stałem miejscu zamieszkania osób chwilowo obecnych w miejscowości, w której zostały spisane. Metodę tę stosują np. spisy angielskie.

Często jednakże stosuje się metodę nieco bardziej skomplikowaną, mającą na celu jednoczesne ujęcie zarówno ludności obecnej, jak i ludności zamieszkałej. Spisuje się wówczas w każdem mieszkaniu, lub rodzinie, zarówno wszystkie osoby obecne w chwili spisu, jak i osoby stale zamieszkałe, ale chwilowo nieobecne. Ludność spisana w każdej miejscowości dzieli się wówczas na trzy kategorje: osoby stale zamieszkałe w tej miejscowości i obecne w chwili spisu, osoby stale zamieszkałe gdzieindziej i czasowo tylko w tej miejscowości przebywające, osoby stale zamieszkałe, lecz chwilowo nieobecne. Dla ostatnich dwóch kategoryj osób stawia się zazwyczaj dodatkowe pytania o miejscu ich stałego zamieszkania (dla osób chwilowo obecnych), oraz o miejscu ich pobytu w chwili spisu (dla nieobecnych). Suma pierwszych dwóch kategoryj osób daje

40*