Magazyn65501

751

LUDNOŚĆ

rjum Rzymskie, kładąc w ten sposób podwaliny nowego systemu politycznego w Europie i zmieniając w sposób istotny rozmieszczenie ludności.

3. Wędrówki w średniowiecza, a) Podboje arabskie i ich skutki. Jako przykład długiego łańcucha wędrówek ludów, zapoczątkowanego przez silną ekspansję ludnościową w jednym tylko punkcie, może posłużyć cykl wędrówek ludów we wczesnem średniowieczu, związanych z ekspansją islamu. Ujął je w pewien system Kulischer. Rozróżnia on trzy cykle wędrówek, zapoczątkowanych przez podboje arabskie w VII stuleciu.

Pierwsze uderzenie Arabów, tuż po śmierci Mahometa, skierowane było na najbliższy kraj sąsiedni — Syrję, opanowaną w r. 640. Stąd poprzez Armenję i góry kaukaskie, odparci narazie od inałoazjatyc-kich prowincyj Cesarstwa Wschodniego, dotarli Arabowie w połowie VII stulecia do stepów północnego Kaukazu, terenów koczowniczych Chazarów. Tu załamała się ekspansja Arabów, ale zdołali oni zahamować wypady Chazarów na południe, wobec czego wzmógł się nacisk tych ostatnich w kierunkach północnym i zachodnim, na stepy północno-czarnomorskie, zamieszkałe wówczas przez Bułgarów. Pod koniec stulecia Chazarowie przesiedlili się już prawie całkowicie na miejsce Bułgarów, ci zaś wy-wędrowali częściowo na północ, nad Wołgę, w głównej zaś masie, pociągając za sobą niektóre szczepy słowiańskie, za Dunaj, na półwysep Bałkański. W r. 718, sprzymierzeni z Cesarstwem Wschodniem, Bułgarzy uwolnili Konstantynopol od oblężenia arabskiego, zamykając w ten sposób pierwszy „mały" cykl wędrówek — dokoła morza Czarnego.

Drugi, znacznie poważniejszy zarówno w rozmiarach jak i w skutkach, cykl wędrówek, rozpoczął się zdobyciem Egiptu w połowie VII stulecia. Stąd skierowała się ekspansja islamu wzdłuż wybrzeża afrykańskiego na zachód, pociągając za sobą lub pchając przed sobą plemiona miejscowe (w pierwszym rzędzie Berberów) i dochodząc w r. 709 do Gibraltaru; w r. 720 ukończony został podbój Hiszpanji, w r. 732 dalsza ekspansja arabsko-berberska została zahamowana w środkowej Francji (bitwa pod Poitiers) i odrzucona za Pireneje. Ale impuls migracyjny działał dalej. Walki z Arabami spustoszyły południową

Francję, mieszkańcy jej uchodzili na północ i na wschód. W ten sposób wojny Karola Wielkiego z Lombardami, Sasami, Słowianami i Awarami stanowią dalsze ogniwo tego cyklu. Wyparci przez Franków „barbarzyńcy" VIII stulecia kierują się ze swej strony dalej na wschód, wypierając zkolei Słowian połabskich i nad-odrzańskich, którzy osiedlili się przed paru stuleciami między Bałtykiem i górnym Dunajem; rozpoczyna się pierwsza kolonizacja niemiecka tych obszarów. Nacisk Słowian zachodnich oraz Awarów, rozbitych przez Karola Wielkiego, wprawia w ruch plemiona słowiańskie osiadłe nad Wisłą: stąd przesiedlają się Polanie, Drew-lanie, Kriwicze i t. p. dalej na wschód — do Rosji dzisiejszej. Jednocześnie Bawarowie osiedlają się nad górnym Dunajem, zaś Słowianie morawscy — pomiędzy Dunajem i morzem Adrjatyckiem.

Drugorzędne napozór odgałęzienia tego wielkiego potoku wędrówek odegrały pierwszorzędną rolę w historji zaludnienia Europy. Część Sasów, uchodząc przed inwazją Franków, skierowała się do Danji i południowej Skandynawji, potęgując przeludnienie tego wygasłego napozór ogniska ekspansji ludnościowej. Ponowna fala podbojów ruszyła teraz z północy, w trzech głównych kierunkach. Z jednej strony morskie wyprawy Wikingów opanowały Nor-mandję, Francję północną i pustoszyły wybrzeża Anglji, w następnych stuleciach zaś zakończyły się podbojem tej ostatniej i opanowaniem Sycylji; z drugiej strony ekspansja skandynawska nad Dźwinę i Dniepr zakończyła się stworzeniem państwa skan-dynawsko-słowiańskiego — Rusi kijowskiej; trzeci kierunek wreszcie wyprowadził Skandynawów na ocean Atlantycki, gdzie skolonizowali oni Islandję, Gren-landję południową i poczynili pierwsze próby kolonizacji Ameryki północnej (w XI stuleciu).

Główny nurt wędrówek, spowodowanych podbojami Karola Wielkiego, zetknął się wkońcu IX stulecia na wschodzie Europy z falą, idącą z Azji i zapoczątkowaną przez trzeci cykl wędrówek, wychodzących z Arabji.

Cykl ten, skierowany na wschód, rozpoczęło opanowanie Persji w drugiej połowie VII stulecia; stąd skierowały się podboje arabsko-perskie do Azji środkowej i pod koniec stulecia, poprzez Baktrję i Transok-