Magazyn6801

62

NIEMCY

jLhrigen Krieges. Stuttgart 1887. — Sjfbeti Die BegrUnduny des deutschen Beiches. MUnchcn 1889—94. — Treiłaehket Deutsche Geschiehte im neunzehnten Jahrhundert. Leipzig 1879—94. — Ziekurmch:    Politische Geschiehte des neuen

deutschen Kaiserreiches. Frankfurt 1926—80.

Józef Feldman.

C. USTRÓJ POLITYCZNY TRZECIEJ RZESZY.

I W s t ę p. i. Rzesza bism irckowska (1867-1918). 2. Rzesza weimarska (1919-1933). II. Geneza i charakter ustroju Trzeciej Rzeszy. 1. Geneza. 2. Charakter prawny. 3. Brak konstytucji pisanej. 4. Podstawy nowego ustroju. III. Ustrój polityczny. 1. Zasady naczelne. 2. Zasada wodzostwa. 3. Part ja. 4. Naród; a) Określenie narodu, b) Zagadnienie żydowskie, c) Pozytywne pojęcie narodu. 5. Inne grupy narodowościowe w Rzeszy.

I. Wstęp.

1.    Rzesza bismarefeowska (1867—1918).

Rzesza niemiecka, utworzona głównie wolą Ottona Bismarcka, b>ła rezultatem najpierw wojny domowej (1866), a następnie wojny zewnętrznej z Francją (1871). Połączyła ona kraje niemieckie, z wykluczeniem austrjac-kich (t. zw. „małoniemieckie rozwiązanie") w państwo związkowe pod hegemonją Prus. Wedle konstytucji z 16. IV. 1871 naczelnym organem była Rada Związkowa (Bundesrat), złożona z delegatów rządów poszczególnych państw wchodzących w skład Rzeszy. Liczba delegatów tych państw nie była równa (jak we wszystkich innych państwach związkowych), lecz wynosiła od jednego do szesnastu od jednego państwa. „Prezydjum Związku" należało do króla Prus, noszącego tytuł cesarza niemieckiego. Wskutek połączenia korony cesarskiej z koroną Prus, faktycznego połączenia stanowiska kanclerza Rzeszy ze stanowiskiem premjera Prus, oddania w ręce cesarza funkcyj naczelnego wodza oraz uzależnienia zmiany konstytucji-Rzeszy od woli Prus, dgrywały one rolę hegemoniczną, mimo litery prawa, która zwierzchnictwo Rzeszy oddawała „suwerennym rządom" państw Rzeszy. Wybierany w powjzei hnem i równem prawie wybor-czem parlament jednoizbowy był drugim — obok Prus — czynnikiem, ograniczającym suwerenność tych rządów.

2.    Rzesza weimarska (1919—1933). Klęska wojenna, oraz będąca jej następstwem rewolucja listopadowa 1918, obalając wszystkie monarchje niemieckie, obaliła również opartą na ich istnieniu konstytucję bis-marckowską. Nowy ustrój Niemiec, ujęty w konstytucji weimarskiej u. VIII. 1919, zachował federalizm, wzmacniając jednak bardzo znacznie kompetencje Rzeszy, oraz oparł się w pełni na zasadach demokratycznych. Jako główne organy państwa ustanowiono wybierany przez ogół ludności parlament (Reichstag) oraz wybieranego również przez ogół ludności prezydenta Rzeszy. Nie przyjęto jednak demokracji reprezentatywnej w czystej postaci, lecz wprowadzono bezpośredni udział ludu w rządach. Lud miał wedle konstytucji nietylko wybierać Reichstag i prezydenta Rzeszy, ale również decydować w razie różnicy zdań między prezydentem a parlamentem, a w szczególności decydować o uchwalonym przez Reichstag projekcie ustawy, jeśli tego zażądał prezydent Rzeszy, oraz na żądanie Reichstagu decydować o złożeniu z urzędu prezydenta Rzeszy przed upływem kadencji. Reprezentująca element federalistyczny Rada Państwa (Reichsrat) złożona z delegatów rządów krajów (w stosunku do liczby ludności) ograniczona była w istocie rzeczy do roli opinjodawczej i przygotowawczej.

Zarówno krytyczna sytuacja gospodarcza jak i wzrost partyj skrajnych (komunistów i narodowych socjalistów) uniemożliwiały w latach 1930—1933 normalne funkcjonowanie państwa. Przewaga polityczna prze sunęła się ku prezydentowi Rzeszy, który rządził przy pomocy rozszerzająco interpretowanego art. 48 konstytucji, przyznającego prezydentowi Rzeszy prawo wydawania „potrzebnych zarządzeń" w razie zakłócenia publicznego bezpieczeństwa i porządku.

II. Geneza

i charakter ustroju Trzeciej Rzeszy.

1. Geneza. Dnia 30. I. 1933 powołał prezydent Rzeszy Paweł von Hindenburg na stanowisko kanclerza przywódcę stronnictwa narodowo-socjalistycznego Adolfa Hitlera oraz mianował gabinet przez niego uformowany. Zarówno powołanie Hitlera na kanclerza jak i uformowanie przez niego rządu dokonały się formalnie wedle przepisów obowiązującej w Niemczech konstytucji weimarskiej z 31. VII. 1919. Następnie wedle przepisów tej konstytucji prezydent Rzeszy rozwiązał Reichstag, na podstawie obowiązującej ordynacji wyborczej wybrano w dniu 5. III. 1933 nowy parlament, w którym większość miały stojące za gab -netem Adolfa Hitlera stronnictwo Narodo-