Magazyn6401

118

ODRA

Odra.

Rzeka O. — niem. Oder — wypływa z południowych zboczy Morawskiego Jesio-nika (634 m n. p. m.), na terenach dawniej czeskich, w październiku 1938 przyłączonych do Niemiec. Po osiągnięciu obniżenia Bramy Morawskiej jako rzeka typowo nizinna, o niewielkich spadkach i krętym biegu, przez Śląsk, Brandenburgję i Pomorze kieruje się do morza Bałtyckiego. Pod Peetzig, w odległości 84 km. od ujścia, rzeka dzieli się na długie ramiona ujściowe; głównem korytem, odprowadzaj ącem wody i służącem dla żeglugi jest ramię lewe, które wpada do zatoki Stebnickiej, 8 km poniżej Szczecina. Dzięki przyłączeniu Odry do Niemiec rzeka ta na całej swej długości (861 km) znajduje się obecnie w granicach tego państwa. Jedynie w górnym biegu niewielki odcinek Odry (ok. 30 km) stanowi granicę polsko-niemiecką. Systemat rzeczny Odry jest bardzo rozgałęziony, a dorzecze jej rozlegle (118 611 km²), rozdzielone między Polskę i Niemcy. Od sąsiednich dorzeczy oddzielają je tylko niskie, częstokroć zabagnione działy wodne, które już dawno w kilku miejscach zostały przecięte kanałami. To też systemat Odry stanowi obecnie sieć doskonałych dróg wodnych. Największym dopływem Odry jest Warta, wypływająca z Jury Krakowskiej w pobliżu Kromołowa i uchodząca do Odry pod Kistrzyniem. Całkowita długość Warty wynosi 752 km, z czego na Polskę przypada 626 km. Warta zbiera wody z obszaru 53 710 km²; jej naj-większemi dopływami są: Noteć i Prosną. Inne dopływy Odry są znacznie mniejsze i mają niewielkie znaczenie dla żeglugi. Są to: prawobrzeżne — górskie Ostrawica i Olza (dawniej rzeka graniczna między Polską i Czechosłowacją), Kłodnica (84 km), Ma-łapanew (Malapane, 131 km), Stobrawa (Stober, 85 km), Barycz (Bartsch, 139 km) i Obra; lewobrzeżne — Opawa, Nisa Kładz-ka (Neisse, 196 km), Bystrzyca (Weistritz, 1x0 km), Kacbach (Katzbach, 89 km), Bober (268 km) i Nisa Łużycka (Lausitzer Neisse, 256 km).

Odra, podobnie jak większość jej dopływów, jest rzeką uregulowaną, przyczem od Koźla do Wrocławia skanalizowaną. Na Warcie prace regulacyjne zostały rozpoczęte od 1815 przez rząd pruski, jednak systematyczna regulacja przeprowadzona została dopiero po 1873. Przekształceniem Noteci w drogę wodną zajął się Fryderyk II, który w 1774 wybudował kanał Bydgoski łączący Noteć z Brdą, dopływem Wisły, aby żeglugę na Wiśle odwrócić od Gdańska ku portom nadodrzańskim, osłabić Gdańsk gospodarczo i zmusić Gdańszczan do połączenia się z Prusami. W latach 1905—1914 kanał Bydgoski został przebudowany, a Noteć na przestrzeni od jeziora Gopła skanalizowana. Z Łabą łączą O. 2 kanały: kanał Fryderyka Wilhelma (101 km), przeprowadzony od miasta Furstenberg n/Odrą do rzeki Szpre-wy w latach 1662—1669 i kanał Finowski (w 1620), łączący O. (pod Hohensaaten) z Hawelą. Dzięki tym kanałom O. stała się generalnym dostawcą Berlina, to też ruch na niej nieustannie wzrasta: przewóz towarów Odrą przez Wrocław wynosił w 1885 — 380 tys. tonn, w 1900 — 2 100 tys. tonn, w 1913 — 5 200 tys. tonn. Z tego powodu zarówno regulacja rzek, jak i kanały ulegały przebudowie i przystosowywaniu do potrzeb stale wzrastającego ruchu. Po ostatnich przeróbkach wykonanych tuż przed wojną światową i po wojnie (m. in. zbudowano kanał Hohenzollernów równolegle do kanału Finowskiego), wszystkie w skład drogi wodnej Odry wchodzące odcinki, a mianowicie: kanał Kłodnicki (od Gliwic do Koźla), służący do transportu węgla z kopalń Śląska, Odra (od Koźla), Warta (od Poznania) i skanalizowana Noteć oraz wyżej wymienione kanały dostępne są dla statków 400 tonn.

Po wojnie światowej O. została umiędzynarodowiona. Artykułem 341 traktatu wersalskiego żegluga na O. została poddana zarządowi komisji międzynarodowej (Międzynarodowa Komisja Odry), składającej się z przedstawicieli Polski, Czechosłowacji, Anglji, Francji, Danji i Szwecji (po jednym) i trzech przedstawicieli Niemiec (Dz. U. R. P- z 1920, Nr. 35, poz. 200). Zagadnienia żeglugi na Odrze dotyczą też t. zw. konwencje barcelońskie, podpisane 20. VI. 1921 przez 40 państw (Dz. U. R. P. z 1922, Nr. 71, poz. 641), oraz Akt Nawigacyjny Odry z 29. VII. 193². uchwalony przez Międzynarodową Komisję Odry na sesji w Dreźnie, według którego Warta została umiędzynarodowiona na odcinku uregulowanym do Lubania pod Poznaniem, a Noteć do ujścia Głdy pod miastem Ujście,