page0053

SZTUKA BABILOŃSKA    43

do owego podwórza z innego przedsionka, również obmurowanego, który obejmował pomniejsze sanktuarja. Podobny rozkład posiadała świątynia Sa-maśa, bożka słońca w Sipparze (dziś Abu Habba). Jej obwód miał 2 kim, a składał się z podwórza, okolonego murem. W środku podwórza wznosił się wielki ołtarz, otoczony mnóstwem korytarzy i pokoików.

Wróćmy jednak do wieży w Nippur, której gruzy dziś jeszcze wznoszą się do wysokości 30 mtr. Ta to zikkurat, zwana E-im-har-sag, była prawdopodobnie jedyną w Babilonji przed Gudeą. Dopiero Gudea wzniósł drugą podobną wieżę w Lagaś dla świątyni bożka Ningirsu, a po nim zaczęto je budować i przy innych świątyniach miast stołecznych.

Jakże taka zikkurat mogła wyglądać? Dwa tylko posiadamy źródła, na podstawie których możnaby się pokusić o rekonstrukcję zikkuratu: starożytne opisy i wykopaliska. Niestety jedno i drugie źródło może dać tylko przybliżone pojęcie, w wielu szczegółach dotychczas jeszcze sporne i niejasne. I tak opisy Herodota (1. I. c. 181), Diodora Sycylijskiego (II. c. 9) i Strabona (Geogr. XVI. 5) odnoszą się tylko do wież chaldejskich z ostatnich wieków przed Chr. Wzmianki zaś w starszych tekstach klinowych mówią przeważnie o zakładaniu lub odbudowie zikkuratów, nie zaś o ich formie. Jedno zdaje się być pewnem, że zikkurat było wysokim gmachem w kształcie czworobocznej piramidy, wystawionym z wypalonych cegieł w zbitej masie, i że składało się z kilku (3 lub 7) pięter, które pokrywano niekiedy cegłami różnego koloru lub mozaiką, a nawet zdobiono złotem, srebrem, rozetami i obramowaniem. Na szczycie zikkuratu (przynajmniej w Babilonie i w Borsippie) wznosiły się wspaniałe kaplicć, bogato zdobione, do czego w czasach staroasyryjskich stosowano drewniane kolumny z metalowym kapitelem. Przy budowie i urządzeniu takiej kaplicy miarodajnym był także wzgląd praktyczny: wygodna obserwacja wpadających promieni słońca, księżyca i gwiazd. Osobne kanały służyły do odprowadzania gromadzącej się na piętrach wody.

Wykopaliska (Nippur, Babilon, Aśśur i Dur Sarrukfn) potwierdziły tylko w części opisy klasyków, jakie do nas doszły. Istnienie np. pięter w tej formie, jaką podaje Herodot, nie znalazło potwierdzenia. Na szczyt wchodziło się schodami zewnętrznemi. To też Koldewey (Tempel von Babilon und Borsippa, str. 66), który specjalnie studjował zikkuraty babilońskie, oświadcza na podstawie ruin świątyni Ezida w Borsippie (ryc. 88), że to tylko można naukowo stwierdzić, iż „zikkurat było wysoką zbitą budowlą z cegieł, o kwadratowej podstawie, której atoli nie znamy dotąd ani szczegółów ani dostępu". Tyle ścisła nauka. Nic dziwnego, że artyści i architekci nowożytni zdobywają się na różne rozwiązania problemu zikkuratu. Dla objaśnienia rzeczy warto się z niemi zapoznać.

1 tak jedni biorą za punkt wyjścia rycinę, odnalezioną w Kujungik (ryc. 89), która (jak się zdaje) przedstawia zikkurat miasta Niniwy. Widzimy na niej

http://rcin.org.pl