page0059

51

Rej — Rejestr, rejestrowi kozacy

dopiero całą wartość prac tego wielkiego pisarza, całą zasługę jaką położył dla ojczystego języka, i na jak wdzięczną zarobił pamięć w dalekie, potomne czasy.    K. W/. W.

Reja. u flisów. 1) Stos browar eh na bindudie we dwie warstwy ułożony. Składając drzewo na reje gatunkuje się zarazem, co do długości i grubości. 2) Szychta drzewa. 3) Drąg długi w poprzek masztu wiszący, do którego żagiel jest rahandami przywiązany. Klonowicz we Flisie mówi:

Maszt sterczy k’niebu z zawiesistą reją,

Gdzie wiatry wieją.    K. 117. W.

Rejestr, rejestrowi kozacy. Różnicę kozactwa od Niżowców wykazaliśmy w artykułach: Kozacy-JCozaczyzna, Niż-Niżowcy. Mówiliśmy, ze o niżowców mało się kłopotała Rzeczpospolita, bo koczowali gdzieś w stepach i rozbijali Tatarów lub po morzu. Kiedy się Turcyja zaczynała uskarżać przed Rzeczpospolitą na te niżowców wypady i rozboje, Stefan Ratory się tłómaczył, że to ludzie, którzy jego rozkazom nieulegają. Rzeczywiście było tak. Wychodźcy z Polski, niżowcy, uorganizow ali się sami, za pieniądze służyli Rzeczypospolitej w wyprawach moskiewskich, kiedy ich na to zawołano, lecz obok tego posła Stefana Ratorego zabili, kiedy z polecenia króla dogadzającego tą rażą Turcyi przyjechał ich łagodzić i od napaści na morze Czarne odmawiać. Lecz z czasem kolonizując się Polska, z krainy kijowskiej i bracław^rskiej szerząc się na południe w stepy, doszła do owych sławnych porohów na Dnieprze, za któremi kryli się niżowcy. Zetknęła się więc z nimi. Wtedy niepodobna było zostawić niżowoó w samym sobie. Niepodobna też było przed Turcyją zasłaniać się starą wymówką Stefana, że niżowcy nienależą do Polski. Żadne państwo na świecie dobrze urządzone nie zniosłoby obok siebie, na własnych granicach tłumu ludzi swawolnych i walecznych, których na pewne miejsce zgromadzały razem i wstręt do pracy rolniczej i duch niespokojnej sw-obody, i chęć łupów' wwszlaehetniona walką z niewiernemi. Polska jednak nie przyszła na Niż niszczyć rycerstwo, lecz je urządzić. Polska pomiarkowała, jaką to siłę na granicach wschodnich, na kresach stepowych utworzyć można z tego żywiołu, który począł nabyu ać znaczenia politycznego od czasu gniewów Turcyi na w ypady morskie? Konieczność sama zmuszała Rzeczpospolitą do urządzenia Niżu. Stan rzeczy dotychczasowy utrzymać sie nie mógł dłużej na żaden sposób, bo inaczej byłoby to uznać osobne państwo na stepach, narażające Rzeczpospolitą na straszliwe w^r przyszłości zatargi z Turcyją, niebezpieczne i na granicach dla spokojności Ukrainy, Podola i Wołynia, państwo zaimprowizowane i z rządem wojennym, utrzymujące się z łupieży i barbarzyńskie. Zamiast znosić, Polska wolała urządzić. Przyjmowała to, co się samo wyrobiło, co żyło. Nie uciskała w^rięc, ale zaprowadzała porządek i karność, w'śród niesfornego społeczeństwa ład Europejski i prawo zakładała. Potrzeba było tylko pod rząd hetmanów koronnych oddać to niżowe rycerstwo, a Rzeczpospolita zyskałaby świetną straż kresową, podniosłaby własną potęgę na stepach. Miała już dowody w' wojnach za Batorego, ile to rycerstwo nawet w innej stronie użyte przynosiło na szalę bojowo dzielności, ile położyć mogło z czasem zasługi. Pierwsza konstytucyja, która na sprawy zaporożskiego rycerstwa zw^rraca mvagę, jest „porządek z strony Niżowców i Ukrainy;” uchwalono ją na sejmie r. 1589 ,,aez po czasie” (Volumina Legum t. II str. 1329), Hetman miał całe Za-poroże opatrzeń, lndzi swawolnych „pod posłuszeństwo’’ ująć, przełożonego oznaczyć im człowieka szlacheckiego narodu, także rotmistrze abo setniki szlachcice” i w szyscy ci ludzie i starsi ich mieli przysięgę Rzeczypospolitej

4#