page0114

104

względzie: teorya świadomości — zwierciadła, i świadomości—ogniska. Zdaje się —mówię prosto: zdaje się — że pierwsza lepiej się zgadza z poprzedzającymi faktami. Istotnie, najprawdopodobniejszem wydaje mi się, że świadomość objaśnia, objawia, lecz nie działa. Teorya świadomości jako ogniska mniej dobrze godzi się z mechanizmem kojarzenia myśli.

Naturalnym więc biegiem dochodzimy do tego, że w inteligencyi widzimy tylko świadomość bezczynną. Chwyta ona przedmiot i to jest postrzeganiem, pojęciem; to znów postrzega stosunek i to jest sądem; to postrzega stosunki między stosunkami, i to jest rozumowaniem. Jakkolwiek subtelnym będzie przedmiot, który rozpatruje, nie wychodzi ona nigdy ze swej pozycyi kontemplacyjnej: poznanie wszelkie jest tylko świadomością.

Jeszcze krok dalej, a przyjętoby, że świadomość do niczego nie służy, że jest niepotrzebnym zbytkiem, bo jeśli cała skuteczna własność znajduje się we wrażeniach, w pojęciach, które uważamy za fakty materyalne, — świadomość, które je objawia nic do nich nie dodaje, nic nie ujmuje, nie zmienia ich w niczem; i wszystko tak samo by się odbyło, nic w tym świecie by się nie zmieniło, gdyby wypadkowo, pewnego dnia światło świadomości zagasło. Można wyobrazić sobie, że zbiór automatów tworzy spółeczność ludzką również skomplikowaną i nieróżną na pozór od społeczności istot świadomych. Automaty te wykonywałyby te same ruchy, mówiły te same słowa co my, sprzeczaliby się jak my, skarżyliby się, pła-

http://rcin.org.pl