page0162

152

S. DICKSTEIN.

b 5) Cel dobra bezwzględnego; odrodzenie duchowe ludzkości = Okres siódmy. (Osiągnięcie nieśmiertelności).

a 6) Prawa rozwoju w okresie siódmym = Genkza ostatnich czasów. b 6) Fakty rozwoju w okresie siódmym.

b 4) Jedność systematyczna celów bezwzględnych; spełnienie ostateczno prawa tworzenia ; indywidualizmy bezwzględne istot rozumnych = Tworzenie własne człowieka (wielki i ostateczny dogmat mesyanizmu).

Interesującem zagadnieniem dla historyka filozofii i historyozofa byłoby badanie porównawcze systemu Wrońskiego z współczesnymi lub późniejszymi systemami innych filozofów polskich, a zwłaszcza z historyozofią Augusta Cieszkowskiego („Prolegomena zur Historiosophie^u, 1838 »Ojcze nasz« 1848). Nie możemy tu zająć się tym przedmiotem, zwrócimy tylko uwagę na pewną analogią myśli zasadniczej w konstrukcyi systemu jednego i drugiego filozofa. Wroński zgodnie ze swojem »prawem tworzenia*, które obok trychotomii w teoryi i technii, obejmuje siedm elementów, wprowadził do swojej historyozofii trzy wielkie epoki: przedhistoryczną, historyczną i przyszłą, zamykając dwie ostatnie w siedmiu okresach; Cieszkowski wprowadza trzy epoki: przed-chrystusową, chrześciańską aż do czasów obecnych, oraz trzecią, w którą świat obecny wstępuje. Ta ostatnia, będąca według Cieszkowskiego syntezą dwóch pierwszych, odpowiada trzem ostatnim okresom Wrońskiego. Oprócz tego podobieństwa zewnętrznego istnieje i podobieństwo głębsze . u Wrońskiego bowiem, począwszy od antynomii społecznej , przygotowuje się epoka tworzenia samodzielnego; Cieszkowskiego epoka trzecia ma być epoką czynu, spełnieniem i urzeczywistnieniem tej myśli, którą on wysnuwa z głębi treści modlitwy chrześciańskiej. Wroński każe człowiekowi w nowej epoce stwarzać nie tylko środki, lecz i cele działania osobistego i historycznego; toż samo poleca Cieszkowski, bo czynem stwarzać historyą. Cieszkowski, jakkolwiek przeciwstawia swoje pomysły pomysłom Hegla, wysnuł wszakże swą konstrukcyą pod wpływem współczesnej mu filozofii niemieckiej; Wroński podlegał temuż wpływowi w epoce daleko wcześniejszej i w pomysłach jego, obok niezaprzeczonej oryginalności, przebija się widoczniej wpływ Kanta, Fichtego i Schellinga* O »Historyozofii* Cieszkowskiego wyraża się Wroński w sposób następujący: „Postórieurement a la redaction de 1’ecrit presont (Philosophie absolue de l’histoire, I str. 93) un philosophe de 1’ócole de Hegel M. le comte Cieszkowski, voulant completer ce qui manquait aux travaux de son maitre, a publió, sous le titre de Historiosophie, un essai de philosophie de 1’histoire. Mais n’ayant encore que los idees des philosophes allemands, cet auteur, d’origine slave et d’ailleurs trćs-distingue, n’a pu dćpasser la sphóre, sans doute tres-vaste, des idees germaniques sur la philosophie. Et il parait meme retomber dans d’autres idees, en avanęant que l’avenir de Phumanitć sera une synthese du paganisme et du christianisme“.

O związku historyozofii Wrońskiego z poglądami Trentowskiego i Mickiewicza mówimy w rozdziale następnym.

⁴) Szczególniej napada Wroński na >bandę mistyczną* we Francyi. Nie miał dość słów dla przedstawienia „hypokryzyi faryzejskiej i ignorancyi muzułmańskiej“ ludzi, których uważał za mistyków. O Saint-Martinie pisze „Ce docteur, bien connu . . . apres avoir debute, dans son liwre des Erreurs et de la V ó r i t e par declarer positivement que la verite ne peut ćtre que 1’attribut de Dieu, comme tous les mysti-ques l’avaient deja dit d’aprćs Lactance, fait ensuite croire a ses adeptes qu’il connait la YĆritó. Rien ne peut surpasser cette fourberie, sinon la fanatique presomption avec

http://rcin.org.pl