page0173

169

woda zabiera wapień, a tem samem góry stają się bogatsze w dolomit. Nawet krzemiany ulegają sile rozkładowej wody, przesyconej dwutlenkiem; zabiera ona wapień z tych związków i ułatwia powstanie węglanu żelazawego, wapniowego, potasowego i sodowego; tylko tlenek glinowy (glinka) oraz tlenek magnezu (magnezya) opierają się silnie działaniu wody. Wskutek tej działalności chemicznej wody następuje rozkład licznych minerałów, tworzących skały, a zawierających ortoklaz czyli skaleń potasowy, który traci bezwodnik krzemowy oraz tlenek potasowy, a zamienia się w kaolin (ziemia porcelanowa); bezwodny zaś siarczan wapnia przybiera wodę w objętości */₄ swej wagi i przeistacza się w gips, wśród którego woda rzeźbi liczne i obszerne krużganki i jamy; również pod jej wpływem w'ęglan żelazawy (syderyt, spat żelazny), znajdujący się w rozmaitych skałach, przechodzi w wmdzian żelazowy czyli limonit, który na wzór rdzy osiada na skałach; pod wpływem zaś takich procesów rozluźnia się budowla skał i piaskowce kruszą się w drobne ziarnka kw^arcu. Ma jednak i dobrą, a dla celów leczniczych niezmiernie doniosłą stronę ta właśnie działalność wmdy, bo woda, sącząc się przez różne pokłady mineralne, nabiera w^r siebie znaczny procent chlorku sodu, jodu, bromu (w Iwoniczu, Rymanowie i Rabce), bezwodnika węglowego z domieszką (nie zawsze) związków żelaza, węglanu w^rapniow^rego i sodowego (Cieplice, Karlsbad, Marienbad), siarki, żelaza i t. d.

Co do działania wmdy mechanicznego, utwmrzyli neptuniści szereg wyrazów' na oznaczenie jego gatunków. Erozya (rozmywanie) oznacza rozmywanie gruntu, przez który woda przepływa. Niemasz gruntu tak twardego, wśród którego w^roda nie potrafiłaby w^fyżłobić sobie koryta, mniej lub więcej głębokiego, jak o tem świadczy słynny na cały świat jar (canyon) rzeki Colorado, której koryto biegnie wśród skał litych w głębokości 2000 metrów. To samo zjawisko spotkać można wśród (arów Dniestru. Gdzie znów łożysko rzeki czy strumyka biegnie po gruncie nie bardzo skalistym, tam woda rozpuszcza glinę, zabiera z sobą okruchy skalne i kamienie, a tocząc je po łożysku pogłębia ich tarciem swoje koryto. Niekiedy woda, z opadów atmosferycznych pochodząca, nie może dostać się do gruntu, gdyż go chronią potężne głazy skalne; nie daje ona i wtedy za w^ygraną, lecz ścieka bokami około głazów, rozpuszcza glinę,

http://rcin.org.pl