page0320

Sfetofkn — Seraj

go Franciszka założyciela zakonów swojej reguły, nazywają ojcem Serafickim Pater Seraphicuts, a j ego zakony Serafickiemi.

Setiiiug, wieś w Belgijskiej prowincj i Liege, o pół mili od tego miasta oddalona, nad lewym brzegiem Mozy, połączona od r. 18^3 pyszną koleją żelazną ze wsią Jemappe, słynie obszernemi zakładami przemysłowymi, jak: war-statami machin, wielkiemi piecami, kuźniami i kopalniami węgli kamiennych, które wzniósł Jan Cockenll (ob,). Tenże wraz z bratem, zakupił w r. 181? od rządu Niderlandzkiego zamek tutejszy, niegdy-ś rezydencyję letnią księcia— biskupa z Liege i w r. 1830 zrobił zeń ognisko rozległych zakładów fabrycznych, dziś przeszło 60 hektarów povvierzchni zajmujących. O ogromnym fabryk tych rozmiarze z których żelazo (w surow ym rudy kształcie dostaw ione) wychodzi ulane w świetne i zgrabne formy machiny parowej, świadczy ilość przecięeiowa rocznie użytego paliw^ra t j. 118 milijonów' kilogrammów węgla, liczba zbudowanych machin parowych, lokomotyw (do 45 rocznie} i innych wyrobów żelaznych, liczba pracujących tu robotników (przeszło 4.000), a dochód brutto dochodził do 17 mil jonów franków. Po śmierci Cockeiilla objęło kierunek fabryk bezimienne towarzystwo (z wierzycieli) z kapitałem 12 milijonów fr. i takowe nieszczędzt trudów i nakładu, dla podtrzymania sławy i świetności tej osady. Ludność wsi, która w r. 1820 wynosiła 2,000 dusz, podniosła się w r. 1S53 na 12.157 dusz.

Scraji wyraz turecki, oznaczający wielki gmach albo pałac używa się mianowicie o rezydencyi sułtana w Stambule. Seraj cesarski leży na przyląd— dku między morzem Marmara, Bosforem a portem Konstantynopolitańskim. Obwód murów wynosi przeszłę 2 mile i obejmuje mnóstwo meczetów, ogrodów i wieli ich budynków, w których mieszkać może do 20.000 ludzi. Jednakże liczba zwykłych mieszkańców seraju, łącznie z gwardyją i ze służbą, zwykle nie przenosi cyfry 10,000. Od strony morza widek tego ogromnego zbioru pałaców jest niezmiernie malowniczy; wszakże wysiadłszy na ląd. traci się ten urok bo nic tu nie widać tylko wysokie, warowne mury Oddzielną częsc seraju stanowi harem, gdzie mieszczą się domv właściwych żon sułtańskich. z których każda ma liczną służbę żenską (odaliski), a uprucz tego mieszkania innych nałożnic i niewolnic cesarza. Harem zestaje pod nadzorem h jaja-Chafony. t. j. nadzorczyni kobiet, która zostaje pod bezpośredniem zwierzchnictwem sułtana; pod względem zewnętrznych stosunków i dostawania żywności znosi się zKislar-Agą, dowodzcą czarny^rch rzeza łców. Zew netrznycn bram haremu strzegą ciż rzezańcy czarni; po nich następują biali pod dowództwem Kapu-Agas-y, stanowiący w drugiej linii zewnętrzną służbę haremu. Jez-Oglani czyli Jez-\gassow'ie pełnią służbę przy sułtanie, zwykle są to Azyjaci niższego pochodzenia. Oprócz nich mieszkają w seraju niemowy (Bizebanowie, Dylszyjo-vvie), niegdyś wykonawcy wyroków śmierci w całem państwie, do czego potrzebnem było bezwarunkowe milczenie. Bosfendżjowie, przeznaczeni do służby we wnętrzu seraju, pierwotnie byli ogrodnikami, teraz zaś stoją pod bezpośredniemi rozkazami Bostandiego-baszy, drugiej po Kilslar-Adze osobie w Seraju. Częsc wmrty i służby tworzą również drwale czyli Paltadżowie. Siostry sułtańskie nie mieszkają w seraju; mieszka tu jednak jego matka, suł-tanka Walida. Nadmienić tu jeszcze należy, że wstęp do seraju w^r ogóle bywa dozwolony', do samego zas haremu nigdy. Eeki-seraj czyli stary seraj, gmach w Konstantynopolu, zamieszkały przez w⁷dowy po zmarłych sułtanach.    F. H L