page0354

INNE KATEGORIE NAZW WŁASNYCH

A. CECHY PRZEDMIOTU BADAŃ

W odróżnieniu od nazw osobowych (antroponimów) i nazw geograficznych (topommów), które są klasą nazw mniej lub bardziej zamkniętą, przedmiot badań chrematonimii jest otwarty. Uzależniony jest od życia politycznego (partie i organizacje), kulturalnego (teatry, kina, filmy, książki itd.), społecznego (instytucje, związki, stowarzyszenia), ekonomicznego (fabryki, przedsiębiorstwa, stocznie, porty), handlowego (środki przewozu), religijnego (kościoły, kaplice, obrazy, organy), towarzyskiego (gry, zabawy, spotkania, uroczystości, zwyczaje) i wielu innych czynników. Zasób imion osobowych możemy wzbogacać przez zapożyczenia i przenoszenie apelatywów, np. imiona od nazw kwiatów i krzewów: Kalina, Lilia, Bez. Dokonujemy urzędowej zmiany nazwisk, procentowo jednak niewiele przybywa nowych nazwisk. Mnożyć możemy przezwiska, przydomki, kryptonimy. Ilość wsi maleje z powodu włączania ich do aglomeracji miejskich; rzadko powstają nowe przysiółki. Przybywa natomiast firm, wyrobów firmowych, powstają ich katalogi. Jedne środki kosmetyczne i czyszczące ustępują miejsca innym, lepszym, niekiedy tylko lepiej zaprezentowanym i zareklamowanym; ich nazwy mają więc często krótki żywot, niekiedy są wręcz efemeryczne.

Denotaty (desygnaty) chrematonimów są albo obiektami pojedynczymi, albo zbiorowymi. Tytuł opery Halka przysługuje tylko dziełu Moniuszki, Chopin pociągowi relacji Warszawa-Wiedeń, Kaszub pociągowi relacji Gdańsk-Warszawa, Pan Tadeusz — epopei Mickiewicza. Denotaty zbiorowe mają nazwy firmowe, np. dla samolotów: Tupolew; samochodów: Star, Jelcz, Fiat; papierosów: Popularne, Caro, Wawel; past do zębów: Signal, Parexyl; kremów: Nivea; środków piorących: Perta, Ixi i inne. Jako nazwy firm wszystkie one stanowią nomina propria, jako pojedyncze okazy stają się wyrazami pospolitymi, co zaznacza się w wielu językach słowiańskich także w piśmie. Nazwy firmowe zapisywane bywają dużą literą, ale pojedyncze egzemplarze literą małą, np. „Zakłady Samochodowe Fiat podniosły cenę malucha o 4%", ale „jeżdżę jeszcze ciągle fiatem"; „zamknięto fabrykę Radomskich'', ale „palę radomskie".

W wypadku pojedynczego egzemplarza nastąpił proces depropria-cji nazwy, czyli apelatywizacji lub dechrematyzacji, tj. przejścia z kategorii nazw własnych do kategorii wyrazów pospolitych (nomina appellatiya; stąd apelatywizacja). Apelatywizacja zatem jest następną

350