WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH304 I

glądem Eranów na świat i ich pojęciem boga się obeznali, nie mogło takie duchowe zetknięcie się i pobudzenie bez wszelkiego wpływu na nich pozostać. Jemu też musimy przypisać, ze w pojedynczych miejscach starego testamentu występuje nagle uosobiony sprawca złego, jakkolwiek ukrzepione silnie pojęcie o jedności boga nie pozwala więcej wystąpić czartowi |ako równemu znaczeniem Ary-manowi, tylko jako słudze pana i narzędziu jego zamiarów¹). Nierównie ważniejszem jednak od tego mało wyzyskanego nabytku czarta było ich obeznanie się z erańskiemi poglądami na nieśmiertelność duszy, oraz z nauką o zmartwychwstaniu człowieka i o sądzit na ich żywot. Wyobrażenia te były w początkach Izraelitom tak dalece obce, że nawet jeszcze za życia Chrystusa Sadducejczycy²) odrzucali życie po śmierci jako przeciwne ś. pismu. Dla uczni Chrystusa była zaś ta nauka tak dalece nową, że przy pierwszśm jej postawieniu zdziwieni jeden drugiego pytali, co to zmartwychwstanie ma znaczyć? ³). Wiele miejsc starego testamentu odejmuje nawet wręcz wszelką nadzieję przyszłego życia. Objetnicą długiego życia i obfi-tćin błogosławieństwem dzieci był pobożny nagrodzony, albo nawet dostatki ziemskie w stodole i piwnicy b; Ty mu obiecane w nagrodę za cześć religijną i ścisłe zachowanie służby bożćj⁴). Na cóż ci się zda moje ciało,—woła palmista ⁵) do Boga,—jeżeli w proch się rozsypie? Czyż proch i popiół wezwie Ciebie i będzie głosić Twe prawdy? — W księdze Joba znajdujemy nawet owe żadnej nadziei nip dające miejsce, że drzewo ścięte wprawdzie jeszcze zazielenić się może, że jednak syna ziemi, gdy się raz położy, nic więcej z jego snu rozbudzić nie zdoła⁶). Nie może nas też zadowolnić koniec tego dramatycznego poematu. Po bolesnem doświadczeniu tego mę-

*) EwaM 1. e. Wyd. 3. X. III, str. 704 odnosi powstanie księgi Joba do czasów panowania ostatnich króli w Judei, lecz w T. IV. str. 237 pokazuje, że znajomość z nauką Zarathustry już w 10 a jeszcze wyrazili oj w 8 w. pd. Chr. na religijne wyobrażenie Hebrajczyków wpłynęło, mianowicie eo do obszerniejszego poglądu na przeciwieństwo między złem i dobrem. Co do owych k.lku miejsc w starym Testamencie, w których szatan występuje, por. Roskoff, Geschichte des Teufels. Leipzig 1869. T. I, str. 186.

²) Mateusz, XXII, 23

³) Marek IX. 10.

⁴) Przysłowia III 9, 10.

f) Psalm 30. 10

⁶j Joh, XIV 7. 12.

http://rcin.org.p!