WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH580 I

564

tóm na stopniu nai niższym afrykańskiego rozwoju, i to mosty drewniane ,,długość’ bajecznej'¹¹).

Z tą wodną niedostępnością Afryki łączy się jeszcze jako jej zaostrzenie niedostępność wielkich obszarów lądu. Szeroka smuga puszcz, sięgająca od atlantyckiego oceanu w^T poprzek przez cały ląd północny przez Bil nawet aż do arabskiej zatoki, przecina całą tę część ziemi pod względem dziejów kultury na dwie połowy ś( iśle z sobą rozłączone; kiedy bowiem północna połowa była zupełnie otwartą na przyjęcie całego błogosławieństwa nadśr.ułziemno morskiego cywi-wilizacyjnego rozwoju, pułowa południowa była więcej samej sobie pozostawiona. W czasach tworzenia się rzymskich osad przerżnęła, się tylko jedna geograficzna wyprawa przez puszczę Sahara, a każdemu wolno jeszcze dotąd powątpiewać, czy się dobiła do samego Sudanu, lub też tylko do jednej z większych oaz²). Trudności przebycia Sahary były dawniej o wiele większe, gdyż w począt.kacn naszej ery dopiero zosrało wprowadzone użycie wielbłąda do tych podróży,— nowość, pociągająca w Afryce takie same błogie skutsi za sobą, jak u nas koleje żelazne. Puszcze wstrzymują nawet rośliny wędrujące skuteczniej, aniżeli wązkie odnogi morskie; wtenczas bowiem, kiedy flora północnej Europy i nad śródziemnomorskich wybrzeży południo-wći Europy jak najściślej z sobą się zgadzają, z drugiej strony puszczy Sahary występuje świat roślinny zupełnie nowy i obcy. Takie same trudności i zawady napotkała i kultura, rozumiejąc pod tym wyrazem wszystkie przez ludzką rozwagę i zastanowienie się na przyrodzie zdobyte korzyści, uszlachetnienie jej darów, ułatwienie zarobkowania i udoskonalenie zasobów pokarmowych, wynalazki dla ułatwienia pracy, urządzenia społeczne, nakoniec nąiwyższe ludzkości dobra, poznanie siebie samego, dążenie do wyższych celów, naśladowanie idealnych pierwowzorów, słowem całą religią. Z drugiej zaś strony zmusza nas należyte ocenienie owego właśnie oaosobniaiącego wpływu pustyni do tego, że bardzo wiele, chociaż nie wszystkie społeczne urządzenia i obyczaje, o których nowsi podróżnicy w Sudanie wspominają, jako samodzielny wytwór tamtejszych afrykańskich mieszkańców przyjmujemy i na tej podstawie, jak to już G erhard It oh 1 f s uczynił,

*) P e t h e r i c k, Central-Afnca- T. I, str. 2)36.

-) Vivien cle St. Martin (Le Norii de 1’Air oue, .ser. 222). P t o łona e u s z (Geogr. lib. I, cap. 8) wspominaj eclnak o nosorożcu (V Agisymba, musiał więc ten kraj już wtedy do Sudanu należeć.

http://rcin.org.pl