WA308�7 II5947 NAUKA O LUDACH436 I

— 420

tvlko do przeludnieniu przy spokoju doprowadzić może; on jest ojcem kochającym, upatrującym największą radość i pociechę w dzieciach, wstrzemięźliwym do nadmiaru, wzorowej oszczędności, pracownik niezmordowany, gardzący wszelkim wypoczynkiem, nawet w dzień świąteczny, w kupiectwie zaś przebieglejszy od Greka. Już małe podlotki ćwiczą się w kupczeniu, a targowauie się . pożyczanie na fanty należy do ich namlulueńszyeh dziecinnych zabaw ¹).

Chińczyk trzyma się mocno i stale pierwszego szczebla wszelkiego układu społecznego. Każdy rozkaz w Chinach wychodzi z ust ojcowskich, posłuszeństwo jest nojpierwszem i najświętszym obowiązkiem dziecięcśm. a kara śmierci oczekuie tego, ktoby się przeciwko swym rodzicom rękę podnieść odważył. Władza nieograniczona mo narcky opiera się tam na tej prawnej zasadzie, że jest ojcem chińskiego społeczeństwa. Cała potęga wewnętrzna rządu polega głównie na moralnćj jego powadze, gdyż Chiny posiadają stojącego wojska tylko 8 chorągw żołnierza Mandszu, po 10,000 ludzi każda, które w tern obszernem państwie zupełnie nikną. Służba publicznego bezpieczeństwa jest również co do liczby nadzwyczaj małą, tak że Mandaryn którejkolwiek z ziem. do Chin należących, żadnych pranie środków przymusu hzycznego nie posiada. Ta okoliczność powinnaby przeto wzbudzić w nas niezaprzeczenie nadzwyczajne podziwienie, jeżeli nie za4 zdrość, że 350 milionów ludzi może się oddawać swemu powołaniu bez najmniejszą, przeszkody w obec szczupłej liczby państwowych sług, strzegących wewnętrznego porządku. Coś podobnego można się spodziewać tylko w społeczeństwie, które od kilku tysięcy lat już szkołę przymusową posiada, żadnego nie rozdaje urzędu bez odpowiedniego egzaminu, gdzie każda zasługa musi osobiście być nabyta i gdzie jedynie osobiste szlachectwo istnieje. Pomimo to nie możemy pominąć i niedogodności takiej oszczędność:- w wydatkach na zarząd państwa; Amerykanin P u m p e 11 y znajdował się nieraz w znacznem niebezpieczeństwie z powodu zupełnćj bezwładności mandaryna w chwili wzburzenia uliczne, gawiedzi. Życie i własność nie doznają w Chinach wielkiego bezpieczeństwa, wybrzeża morskie nagabywane bywają nieprzerwanie przez rozbójników morskich, i nie było prawie oliwili aby gdziekolwiek w chińskiem państwie nie było rozruchów. Skłonność do tajnych stowarzyszeń, którą Chińczyk, jako wwchodziec na-

M £1 u c, Das cliiuesische Reich. T. II str, 94

http://rcin.org.pl