402

404 Wiek państw narodowych

Wzrost świadomości politycznej w Adenie wywołany powstaniem „nasery-zmu” i pewnych zmian, do jakich doszło w Jemenie, sprawił, że Brytyjczycy zostali zmuszeni do poszerzenia udziału sił lokalnych w rządach. W Adenie utworzono zgromadzenie prawodawcze, a z otaczających protegowanych państw utworzono federację, w którą włączono również Aden. Jednakże ograniczone ustępstwa wywołały nowe żądania niewielkiej klasy ludzi wykształconych i robotników w Adenie, a także osób przeciwnych dominacji władców w federacji. Wsparcia tym ruchom udzielał Egipt. Wybuchły niepokoje i w 1966 roku rząd brytyjski postanowił się wycofać. Tymczasem opozycja rozbiła się na dwie grupy, i kiedy doszło do wycofania się Brytyjczyków w 1967 roku, miejska grupa o orientacji marksistowskiej przejęła władzę.

W Zatoce nie tyle lokalne naciski, co zmieniona koncepcja brytyjskiej obecności w świecie doprowadziła do wycofania się stamtąd. W1961 roku Kuwejt uzyskał pełną niepodległość: stabilna klasa rządzących rodów kupieckich skupionych wokół panującego rodu zdołała utworzyć nowy typ władzy i społeczeństwa dzięki wydobyciu ropy naftowej. Dalej w dół Zatoki przegląd biytyj-skich środków i strategii doprowadził w 1968 roku do decyzji rządu, by wycofać swoje siły wojskowe, a więc i wyrzec się politycznego nadzoru nad obszarem Oceanu Indyjskiego do 1971 roku. W jakimś sensie była to decyzja sprzeczna z lokalnymi interesami brytyjskimi. Odkrycie ropy naftowej w różnych częściach Zatoki, jej wydobycie na wielką skalę w Abu Żabi, nadało nowe znaczenie bardzo niegdyś biednemu obszarowi i doprowadziło do rozszerzenia brytyjskiej kontroli rozciągającej się z małych portów na wybrzeżu na wnętrze kraju, gdzie teraz istotną sprawą stało się wytyczenie granic. Pod brytyjskim wpływem powstała luźna federacja - Zjednoczone Emiraty Arabskie - która w zastępstwie Brytyjczyków odgrywałą jednoczącą rolę. Składała się z siedmiu niewielkich państewek (Abu Żabi, Dubaj, Asz-Szarika [Asz-Szardża] i cztery inne), ale do federacji nie włączył się ani Bahrajn, ani Katar. Przez jakiś czas niepodległości Bahrajnu zagrażały irańskie pretensje do zwierzchności nad tym krajem oparte na argumentacji historycznej, ale w 1970 roku zrezygnowano z nich.

Odtąd Brytyjczycy na Półwyspie pozostawali jedynie tam, gdzie ich nigdy oficjalnie nie było. Władca Omanu przez długi czas znajdował się pod kontrolą niewielkiej liczby urzędników brytyjskich. W praktyce jego władza nie obejmowała wnętrza kraju, tam bowiem panował imam ibadyckiego ugrupowania religijnego. W latach pięćdziesiątych perspektywa znalezienia wewnątrz kraju ropy naftowej przyczyniła się do rozszerzenia władzy imama wspieranego przez Brytyjczyków. Ib z kolei wywołało lokalny bunt wspierany przez Arabię Saudyjską, która miała własne zakusy terytorialne; w tle konfliktu być może pozostawały sprzeczne interesy brytyjskich i amerykańskich kompanii naftowych. Powstanie zostało stłumione dzięki pomocy brytyjskiej, a imamat upadł.