8

B. Baraniak. Metody badania pracy. Warszawa 2009

ISBN 978-83-61408-68-0. €> by WAiP 2009

Praca jata kategoria poznawcza 17

Stefan Kardynał Wyszyński (1957) pracę uznał za:

„dobro człowieka, dobro jego człowieczeństwa - przez pracę bowiem człowiek nie tylko przekształca przyrodę, dostosowując ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie jako człowieka, a także poniekąd bardziej staje się człowiekiem".

Zaakcentowana rola człowieka w procesie pracy daje pierwszeństwo człowiekowi, przez co „praca jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy” (Moskwa, 2003, s. 86; Furmanek, 2006, s. 50). Powyższa teza podkreśla prymat człowieka nad jego pracą, a przez to nad jej wielorakimi owocami. Te mogą mieć charakter wartości przetworzonej, usługowej oraz dobra kulturowego (por. Nowacki, 2004; Wiatrowski, 1994; 1996; 2000; 2004).

Zgoła odmienny pogląd na pracę ilustrują koncepcje Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Przypisują oni pierwszeństwo pracy, uznając ją za podstawowy warunek wszelkiego życia ludzkiego i to w takiej mierze, iż w pew nym sensie uznali za słuszne powiedzenie, że „praca stworzyła samego człowieka" (Marks, Engels, 1949, t. 2, s. 60). Taki pogląd na pracę sprawił, żc dla Marksa ideałem człowieka jest homo creator, czyli „koncepcja »człowieka pełnego«, spełniającego się zarówno w twórczej działalności, jak i sferze życia społecznego oraz w funkcjach poznawczych" (Mazur, 2005, s. 45).

Te dwie doktryny postrzegania i ujmowania pracy oraz roli w niej człowieka stanowiły i wciąż stanowią przedmiot zainteresowania nie tylko filozofów, historyków, ale również pedagogów-, którzy zajmują się istotnymi dla pracy procesami kształcenia i wychowania. Treść tych procesów stanowi źródło analiz pracy w różnych okresach dziejów- ludzkości. Charakter pracy wciąż decyduje o pozycji społecznej człowieka, bowiem dla jednych praca była ujarzmieniem stanu (niewolnictwo), cierpieniem i zadośćuczynieniem za grzech pierworodny (chrześcijaństwo), dla innych była synonimem upokorzenia i degradacji społecznej (praca niewolnicza, pańszczyźniana), a dla jeszcze innych - aktywnością fizyczną, polityczną czy artystyczną, np. wolni obywatele Rzymu i Grecji, tzw. palestra okresu starożytnego. To zróżnicowanie ujmuje również współczesny socjologiczny wymiar pracy. Według Jana Szczepańskiego (1961, 1963) pracą jest każda celowra czynność społecznie użyteczna lub społecznie doniosła i zapewniająca określoną pozycję w^f społeczeństwie. Koreluje ona z ekonomicznym charakterem pracy. Oskar Lange (1966, s. 19) cechę tę czyni podstawą ekonomicznej definicji pracy, rozumiejąc ją jako „zespół czynności wykonyw-anych w- procesie produkcji (pracy - podkreśl. B. Baraniak), a mających na celu wytwarzanie dóbr, tj. przedmiotów służących zaspokojeniu potrzeb ludzkich".

18 Rozdaał 1. Praca jako kategoria naukowa

Jeszcze inny wymiar pracy ujawniły czasy nowożytne i współczesne. Dla nich

-    poza nurtem aktywistycznym - istotny stał się człowiek, jego zdolności oraz stosunek do pracy. Cechy te oraz dominacja człowieka nad naturą, doprowadziły do upadku feudalnych form pracy, wyzwolenia inicjatyw twórczych. Zaowocowały one odkryciem nowych obszarów wiedzy i włączeniem ich do procesów pracy opartych na nowych technikach i technologiach, tworzących nowe współczesne cywilizacje. Zaczęły one kształtować nowy świat pracy, oparty na innym jej podziale, wyznaczonym przez zawody. Wątek ten interesuje zawodoznawstwo

-    jeden z działów pedagogiki pracy.

Kolejny obszar pedagogiki pracy, to przygotowanie człowieka do pracy wyrażone:

■    możliwie dobrym jej wykonywaniem, czyli uczestnictwem w procesie pracy.

■    ponoszeniem odpowiedzialności za wykonywane zadania,

■    dostosowaniem zadań do zainteresowań i możliwości człowieka - pracownika (por. Wiatrowski, 1994, s. 17).

Powyższe czynniki kształtowane w procesach edukacyjnych, występując na odpowiednich poziomach, pozwalają na rozbudzenie rzeczywistej motywacji do pracy, a zatem do osiągnięcia satysfakcji z jej wykonania, a nie tylko środków do życia. Oba nurty pracy interesują pedagogów, psychologów, a także socjologów, ekonomistów oraz filozofów.

Wielowymiarowy charakter pracy nadaje jej wyjątkowy charakter, który wciąż interesuje człowieka, a współczesne badania zmieniają myślenie o pracy, czego dowodem jest pogląd Jana Pawła II wygłoszony podczas 68 Sesji Międzynarodowej Organizacji Pracy w Genewie w dniu 15 czerwca 1982 r. Powiedział on wówczas, że:

„praca nie tylko znosi znamię człowieka, ale w pracy człowiek odkrywa sens swojej egzystencji; we wszelkiej pracy pojętej jako ludzka działalność, bez względu na to, jaki był jej konkretny charakter, jakie by były okoliczności, w których ta działalność jest wykonywana". Praca zawiera „ten podstawowy wymiar ludzkiego bytowania, z którego życie człowieka jest zbudowane na co dzień, z którego czerpie właściwą godność - ale w którym zawiera się zarazem nieustająca miara ludzkiego trudu, cierpienia, a także krzywdy i niesprawiedliwości, sięgających głęboko w życie społeczne, w obrębie poszczególnych narodów i w zakresie międzynarodowym" (por. homilia Jana Pawła II, czerwiec, 1999, Gdańsk).

Ów pogląd unaocznia wielowątkowy charakter pracy, że jest ona interesująca dla różnych dyscyplin naukowych.