klsti475

503

ftOZbZlAł, 17. RrDOWNJcTWf

Pierwotnie podobne ruchome budowle były może związane li tylko z pasterstwem. I dziś zresztą głównie w związku z pasterstwem są używane. Ostatnia uwaga w jeszcze wyższym stopniu dotyczy domków na kołach, do których teraz przechodzimy.

520.    Oprócz clomków na płozach używają pastusi łotewscy krytych dwukołowych kar. I ten rodzaj wehikułu, powtarzający się zresztą w zachodniej Europie, znany jest niektórym ludom słowiańskim oraz bezpośrednio ze Słowianami sąsiadującym. Tu należą np. skrzynki, czy budki, umocowane na dwu kołach, podobne do ruchomej chatki, widywane ok. r. 1884 u pasterzy w Slawonji. Podobna do nich, lecz znacznie większa, w rodzaju całej chałupy na czterech kołach, jest pasterska rumuńska stina z Siedmiogrodu, przewożona z miejsca na miejsce zapomocą 6—8 wołów (fig. 449, 2). Także ukraińscy czabano-wie nad brzegami Czarnego morza, kontynuując może do pewnego stopnia bezpośrednio zwyczaje scytyjskie, wożą ze sobą koleśne szałasy, czy też małe budki na kołach.

Względy etnogeograficzne zdają się wskazywać, że właśnie w podobnych ruchomych domkach, umieszczanych najdawniej na włókach i płozach a później na kołach, można doszukiwać się genezy wozu.

Jak już mówiliśmy, na krańcach fali kulturalnej, roznoszącej dany wytwór, czyli, innemi słowy, na obwodzie jego zasięgu, przechowują się często najstarsze typy.

I otóż właśnie na krańcach zasięgu wozu, na wyspach połu-dniowo-wschodnio-azjatyckich, widzimy wehikuły w kształcie domków lub budek, umieszczanych bądź na dwu kołach (Cejlon, Sumatra, Jawa), bądź na włókach (Filipiny). Wóz więc narodził się może z ruchomego domku pasterza, w którym ten przewoził swoje mienie. Rzecz jednak wymaga dokładnego sprawdzenia, ponieważ charakterystyczne kształty wozów, południowo- i wschodnio-azjatyckich mogą być wywołane przez miejscowe warunki i nic nie mieć wspólnego z kształtami budek płozowych i kołowych, używanych przez pasterzy europejskich. Problemat w każdym razie jest zajmujący; zwłaszcza, gdy zważymy, że prastara konstrukcja wozu oraz kół przechowała się w kształtach identycznych na zachodnich krańcach Europy z jednej, zaś na wschodnich Azji 7 drugiej strony. — Szczególnie przy wyświetlaniu dawnej kultury słowiańskiej rozwiązanie wszystkich kwestyj, wiążących się z ruchoinem domostwem i wozem mieszkalnym, mogłoby może mieć pewne znaczenie. Mamy bowiem w słowiańskim słowniku aż dwa prastare wyrazy, oznaczające dziś namiot, czy sień i t. d., które etymolodzy usiłują tłumaczyć jako znaczące pierwotnie „dom ruchomy". Coprawda co najmniej w stosunku do jednego z tych wyrazów (jata) odnośne tłumaczenie jest bardzo niepewne.

521.    W zupełnie inny świat kulturalny niż owe „fundamenty" z płozów albo kół wprowadzają nas podwaliny p,alowe. Mówi-