klszesz057

794

. MOSZYŃSKI:

sanek, utworzony przez zdrapanie lub wycięcie nawierzchni wzdłuż Unii, z jakich się składa, gra jasno na ciemniejszym tle. Powszechniej widzimy zbliżone zdobnictwo graficzne (mieszające się zresztą z właściwą rzeźbą) w rękach pasterzy, a poniekąd i innych włościan, w zastosowaniu do lasek, biczysk itp., z których kora umyślnie nie została obłupiona. Te postacie „grafiki* ludowej bezpośrednio prowadzą nas do subtelniejszych jej przejawów w rodzaju na przykład bardzo w wielu okolicach rozpowszechnionego (zwłaszcza u Słowian zachodnich i południowych, ale po części też i u Mało-rusinów) pisania farbowanych jaj wielkanocnych za pomocą wydrapywania wzorów na ich powierzchni ostrzem noża, grubej igły itp.

Fig. 36. Stempel kościany do wygniatania ozdób w pieczywie. Jody pow. Brasław., Białoruś. Muz. Etn. U.S.B.wWilnie.— '/_s wielk. nat.

Na zupełnie osobną wzmiankę zasługuje swoista płaska technika zdobienia drewnianych przedmiotów pokrytych korą (fig. 59). Aczkolwiek miesza się do niej m. i. ryt, w gruncie jednak rzeczy jest ona raczej wycinankową odmianą techniki rzeźbiarskiej (zamiast wiórów odłupuje się tu płatki kory).

Fig. 37. Stemple żelazne z Wisły. Śląsk Cieszyński, Polska. Według M. Gładysza. (Góralskie zdobnictwo drzewne, r. 1935, s. 44 fig. 39).

Dodać należy, iż ryt bywa stosowany nie tylko do materiału względnie twardego (jak drewno^J, kość, róg, metal), lecz również do podatnego (jak glina i ciasto). Na wielkich mianowicie obszarach Słowiańszczyzny także ceramika bywa zdobiona liniami rytymi za pomocą drewnianych nożyków itp.; często co prawda ten — dawniej bardzo u Słowian pospolity — sposób upiększania występuje jakby przygodnie i nie posiada większego znaczenia, ograniczając się np. do wydrapania jednej lub paru czy kilku linii w poprzek naczynia powyżej brzuśca. Tylko wyjątkowo spotykamy się z względnie obfitym jego zastosowaniem, jak np. w pewnej okolicy Bośni, gdzie zachowało się nawet nieco prymitywnych motywów związanych 7 tego rodzaju techniką (fig. 35; cf. też na Białorusi: fig. 91).

630. Obok różnych rodzajów rzeźby i rytow-nictwa na dość dużą skalę uprawiana jest u Słowian technika stemplowa. Narzędziem nieodzownym jest tu stempel sporządzony z drzewa, kości lub metalu. Kształty jego bywają różne; najpospoliciej (acz nie zawsze!) jest to mocny mniej lub więcej wydłużony przedmiot (fig. 36 i 37), na którego jednym (dolnym) ¹ W tym i tykwa (Lagenaria wtgaris Ser.).