klszesz083

822

. MOSZYŃSKI:

Fig. 45. Układ frontalny ściśle symetryczny. Drewniany posążek Matki Boskiej. Kurpie, NE Mazowsze (proweniencja niezupełnie pewna²)- Muzeum Etn. w Krakowie (odłamaną cząstkę rogu półksiężyca uzupełniono). Wg fotografii nadesłanej z wspomnianego Muzeum rys. J. J.

ośrodków kompozycyjnych brak. Tylko symetria porządkuje niekiedy układ (w ten np. sposób, że na dwu przeciwległych krańcach zdobionego „pola" Jub w innych odpowiadających sobie miejscach znajdujemy części wzgl. pasy wypełnione tym samym motywem i mniej lub więcej jednakie co do wielkości powierzchni). Podobnie prymitywna kompozycja ramowa ma światowy zasiąg¹, i nie ulega wątpliwości, że swoista fragmentaryczność pomysłów, jaka się w niej wyraża, to znaczy brak większej, rozwiniętej i zorganizowanej całości, zostaje spowodowana przez te same czynniki psychiczne, co analogiczna fragmentaryczność wyrażająca się w prymitywnej muzyce, poezji, wiedzy itd. U Słowian najpierwotniejsza kompozycja ramowa występuje dość jeszcze często (zwłaszcza w płaskiej rzeźbie) na Wielkorusi i na Bałkanach, który to zasiąg dobrze zgadza się z jej prymity wnością. Z kompozycją tą, stosowaną przeważnie, choć nie wyłącznie, do przedmiotów większych w rodzaju łopatkowatej przęślicy itp., krewni się bardzo blisko inna, taśmowa, wypełniająca powierzchnie przedmiotów wąskich a długich w rodzaju uch od karpackiego czerpaka etc. — Częste są u nas, również dość jeszcze prymitywne, kompozycje mieszane: ramowo-pasowe z dodaniem ośrodkowych. Gdy zdobi się w ten sposób np. wypukłe, półjajowate dno muzycznego narzędzia, wtedy oczywiście zjawiają się ramy bardzo nieregularne (fig. 44).

Obszarem, gdzie ornamentacyjna kompozycja ludowa Słowian najznaczniej oddala się od prymitywnych wzorów, osiągając szczyty rozwoju, wydaje się być Słowaczyzna wraz z sąsiednimi skrawkami Moraw i Polski (cf. tu między innymi fig. 69—70).

Rzeźba pełna jest u Słowian zarazem figuralną. Gdy chodzi o pełną rzeźbę antropomorficzną, to nader często charakteryzuje ją, jak w ogóle prymitywną rzeźbę wszystkich ludów świata, układ fron-

Ob. doskonały przykład z Afryki u H. Bosserta, Geschichte des Kunstgewer-bes, t. 2, r. 1929, s. 57 fig. 9.

^a Bardzo podobny egzemplarz Matki Boskiej Skępińskiej, znajdujący się w Muz. Etn. Krak. (1. inw. 6887), pochodzi zresztą również z Mazowsza (Skierniewice). (Wg list. informacji mgra R. Reinfussa z dn. 19 VIII 1938).