Image (107)

126

LEN SCO ! I

Obrony Strategicznej (Stratr^ir Defense lni(iativc, SD1), określana potocznie mianem „gwiezdnych wojen" (Star Wars), Był 1o właściwie program badawczy, mający określić skuteczność ulokowanych w przestrzeni kosmicznej systemów obrony antyrakietowej, Moskwa jednak, jak się wydaje, potraktowała go śmiertelnie poważnie, oskarżając Reagana o plan odzyskania monopolu nuklearnego USA z lat 50. Rzeczywistość wszakże nie potwierdziła wygórowanych możliwości technologicznych zakładanych przez zwolenników SDI, toteż program został ograniczony i usunięty na dalszy plan. Wywiązała się teraz nowa debata wokół możliwości stworzenia ograniczonego amerykańskiego narodowego systemu obrony antyrakietowej oraz systemu obrony przeciwko pociskom balistycznym teatru działań (theatre). Niepokój budziło bowiem rozprzestrzenianie broni masowej zagłady i zdolnych do jej przenoszenia rakiet balistycznych.

Pojawienie się Gorbaczowa otworzyło drogę do porozumień w dziedzinie broni nuklearnej i konwencjonalnej, które złagodziły napięcia z początku lat 80. W 1987 roku Gorbaczow przybył do Waszyngtonu, by podpisać układ o wyeliminowaniu rakiet średniego i krótkiego zasięgu (.Intermediate Nucłear Forces Treaty, INF), Obejmujący m.in.

Tabela 4.7 Główne porozumienia dotyczące kontroli zbrojeń i rozbrojenia

Układ	Treść	Rok podpisania	Strony
Protokół genewski	Zakaz użycia broni chemicznej	1925	ponad 100 państw
Układ o częściowym zakazie prób z bronią jądrową (Limited Test Ban lYeaty, LTBT)	Zakaz prób z bronią jądrową w atmosferze ziemskiej, pod wodą i w przestrzeni kosmicznej	1963	ponad 100 państw
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (Nuclear Non--Proliferatlon Treaty, NPT)	Ograniczenie proliferacji broni jądrowej	1968	ponad 100 państw
Konwencja o zakazie broni biologicznej	Zakaz produkcji i użycia broni biologicznej	1972	ponad 80 państw
SALTI	Ograniczenie zbrojeń strategicznych*	1972	USA i ZSRR
Układ o ograniczeniu systemów antyrakietowych (Anti-Ballistic Missiles Treaty, ABM)	Ograniczenie liczby systemów antyrakietowych	1972	USA i ZSRR
SALTII	Ograniczenie zbrojeń strategicznych*	1979	USAi ZSRR
Układ o wyeliminowaniu rakiet średniego i krótkiego zasięgu (Intermediate Nuclear Forces Treaty, INF)	Eliminacja dwóch rodzajów rakiet wystrzeliwanych z ziemi	1987	USA i ZSRR
START 1	Redukcja zbrojeń strategicznych*	1990	USA i/SKR

* Broń strategiczna to rakiety dalekiego zasięgu.

Źródło: na podstawie danych z Harvard Nuclear Study Group, Arms Contro! and Disarmament; W hut Can and Can't be Done w: F. Holroyd (red.), Thinking About Nuclear Weapons (Open University, Milton Keynes 1985), s. 96.

Historia stosunków międzynarodowych w latach 1945- 3 990

127

rakiety Cruise i Pershing II. Porozumienie to uznano powszechnie za triumf rudzieć kie go przywódcy, choć szefowie państw NATO, zwłaszcza Ronald Reagan i Maigmcl Tlili tcher, podkreślali, że spełniały się w ten sposób cele, jakie sojusz stawiał sobie od 1979 roku. Układ INF udało się podpisać wcześniej niż nowe porozumienie o redukcji Mm tegicznych broni nuklearnych, blokowane po części przez sprzeciw ZSRR wobec programu SDI. Dopiero następca Reagana, George Bush, podpisał ukłud o redukcji zbrojeń strategicznych (Strategie Arms Reduction Treaty, START), redukujący broń nu kicam 14 dalekiego zasięgu - co prawda, tylko do poziomu z początku lal 80. Kiedy zakończyły się negocjacje nad jego następcą-układem START II, Związek Radziecki zdążył się już rozpaść, pozostawiając potencjalnie pole do powstania czterech nowych państw jądrowych: Rosji, Kazachstanu, Białorusi i Ukrainy. Wszystkie te państwa szczęśliwie potwierdziły swoje zobowiązania wynikające z nowego układu oraz zadeklarowały rozwój nowych, serdecznych stosunków z Zachodem. Rozpad ZSRR wywołał jednak obawy dotyczące proliferacji technologii nuklearnych i rozproszenie się po święcie radzieckich specjalistów. Proliferacja nuklearna postępowała zresztą tak czy inaczej, przynosząc nowe zjawiska - regionalne wyścigi zbrojeń i kryzysy, takie jak wspomniana, być może realna groźba konfrontacji nuklearnej między Indiami i Pakistanem w 1999 roku. Koniec zimnej wojny złagodził zapewne niektóre z zagrożeń nuklearnych, lecz zamiast nich pojawiły się nowe; z pewnością też nie rozwiązał problemu broni nuklearnej.

Kluczowe tezy

•    Użycie bomby atomowej w 1945 roku i jego wpływ na przebieg zimnej wojny do dziś wywołuje dyskusje.

•    Broń jądrowa była istotnym aspektem zimnej wojny. Kwestią sporną jest, w jakim stopniu wyścig zbrojeń opierał się na własnej dynamice.

•    Porozumienia dotyczące ograniczenia i kontroii rozbudowy arsenałów nuklearnych odgrywały ważną rolę w stosunkach radziecko-amerykańskich (a więc i relacjach Wschód-Zachód).

•    Państwa jądrowe zgodziły się, te rozprzestrzenianie broni nuklearnej na inne państwa jest niepożądane.

•    Podczas zimnej wojny doszło do szeregu kryzysów międzynarodowych, grożących wybuchem wojny nuklearnej; dyskusyjne jest, jak bardzo realne było to zagrożenie.

Podsumowanie

Po '945 roku w polityce światowej zaszły olbrzymie zmiany., których znaczenia nie sposób ocenić bez odwołania się do wielu złożonych zagadnień teoretycznych histerii powszechnej i stosunków międzynarodowych. Ostre spory rodzi pytanie oto. kto i w jaki sposób wygrał zimną wojnę, a także jakie pociągnęło to za sobą konsekwencje. Na zakończenie pozostaje podkreślić kilka aspektów relacji między trzema przedstawionymi powyżej procesami: końcem imperiów, zimną wojną i rozwojem technologii nuklearnej. Epoka po 1945 roku przyniosła kres europejskich imperiów stworzonych