P8163027 BMP

642 Lalka — Opracowanie lą, waha się pomiędzy pragnieniem unicestwienia a potrzebą działania i w końcu znika w tajemniczych okolicznościach.

Zakończenie powieści pełne jest sugestii, plotek, kontrastów sytuacyjnych, przypuszczeń, faktów, domniemań i domysłów. Prus pozostawił je otwartym, nie stworzył jednoznacznego obrazu dalszych dziejów bohatera.

Przedstawiony tu ciąg zdarzeń składających się na wątek główny, obudowany jest wieloma wątkami pobocznymi i paralelnymi do niego na zasadzie analogii lub kontrastu. Służą one podkreśleniu psychologicznego i społecznego znaczenia tego wątku. Przesądy kastowe i rasowe zniszczyły w przeszłości miłość prezesowej Zasław-skiej i stryja Wokulskiego, a także dra Szumana i jego narzeczonej. Karykaturalnym odpowiednikiem miłości Wokulskiego Izabeli, a także ostrzeżeniem dla bohatera jest miłosne zaślepienie barona Dalskiego, oszukiwanego przez Ewelinę i Starskiego. Obojętność ukochanej w stosunku do Wokulskiego została zrównoważona obojętnością bohatera wobec zakochanej w nim pani Stawskiej.

Wiele postaci występujących w utworze nie ma żadnego związku z akcją lub ma bardzo minimalny. Dzięki nim autor mógł zaprezentować w powieści szeroką panoramę środowisk. Każda postać jest opisana, ma swoją biografię, charakterystyczne, indywidualne rysy. Np. lokaj Wokulskiego mówi w sposób typowy dla wiejskiego chłopca przeniesionego do miasta, który pragnie unikać cech gwarowych (hi-perpoprawność): żrobi się, żgubił, szpać itp. Baronowa Krzeszowska mówi i robi wszystko jak typowa histeryczka, z przesadą, Szlangbaum posługuje się językiem polsko-żydowskim. Czasami do zaprezentowania postaci wystarczy narratorowi jedno zdanie: „ Mraczewski już stał przy pannie Izabeli, zarumieniony jak wiśnia, pachnący jak kadzielnica, z pochyloną głową, jak kita wodnej trzciny ” (str. 63); „Lekarz, Żyd, stary kawaler, żółty, mały, z czarną brodą, miał reputację dziwaka ” (dr Szuman. str. 72).

Dzięki tym celnym określeniom w powieści nie występuje wiele opisów, przeważa charakterystyka pośrednia. Pisarz prezentuje postacie w działaniu i są one niezwykle wyraziste, wystarczy wymienić choćby Maruszewicza, rządcę Wirskiego, panią Misie-wiczową, studentów.

Powieść została także ubarwiona licznymi epizodami, którymi są codzienne, typowe sytuacje wzięte prosto z życia. Pisarz nie jest przy tym drobiazgowy, nie przedstawia szczegółów, raczej migawki, fragmenty, ale robi to dynamicznie, przez co całość staje się jeszcze bardziej interesująca. W ten sposób Prus wprowadza scenki sklepie, podczas licytacji i procesu, przekomiczne sceny ze studentami w sądzie i podczas eksmisji, w salonach, w kościele podczas kwesty w Wielki Piątek itd. Są to z reporterską precyzją skonstruowane sceny z autentycznego życia, mogące być przyczynkami naukowymi dla badacza drugiej połowy XIX wieku. Są też dowodem na to, jak znakomicie opanował Prus metodę realistycznego konstruowania świata przedstawionego w utworze literackim.

Horyzonty intelektualne Lalki zostały poszerzone dzięki wprowadzeniu medytacji, rozważań i rozmów bohaterów na tematy polityczne, społeczne, psychologiczne. Obdarzając bohaterów, zwłaszcza Wokulskiego, Rzeckiego i Szumana, własnymi poglądami, Prus nie utożsamia się z żadnym z nich. Poglądy te wynikają z charakterów