Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 03 023730

Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne - Andrzej Markowski - iLibrary Reader

Strona 124/293 £1 © © © |@

Następna strona (Page Down

Limit wydruku: 0

A. UlAołłU iC.rtu-nT.wkt /.u„.Viu.v,i yilS

ISBN *.*-01 I4S» ». O by WN PWN 30)5

Start

Itelix iLibrary Reader

Kultura języka polskie...

te Zrzuty ekranu

i powinny się uzewnętrzniać, a nawet wpływać na zachowanie językowe osoby czy grupy ludzi. Względna trwałość różni świadome sądy o języku od doraźnych wypowiedzi o poszczególnych zjawiskach językowych, które to wypowiedzi mogą być mało przemyślane i opierać się na wrażeniach, nicpopartych refleksją językową. Konieczność uzewnętrzniania pozwala na odróżnienie sądów i poglądów (czyli postaw) od wewnętrznych przekonań, choć niewątpliwie także te ostatnie mogą mieć wpływ na zachowania językowe poszczególnych osób²’’⁷.

Podstawą świadomości językowej współczesnych Polaków jest ich wiedza intuicyjna, która pozwala na porozumiewanie się w rozmaitych sytuacjach życiowych, a także na podstawowe refleksje, dotyczące wyboru różnych form językowych i ocenę tych form. Refleksja taka odnosi się zazwyczaj także do własnego sposobu mówienia i pisania, oceny swojego języka, a także oceny języka innych ludzi, grup społecznych czy całej zbiorowości. Refleksje językowe oparte na znajomości procesów zachodzących w języku, czyli wynikające z wiedz)' naukowej, są współcześnie o wiele rzadsze.

Świadomość językowa ujawnia się na rozmaitych poziomach w reakcji rodzimych użytkowników języka (nativc speakerów') na zjawiska językowe. Przejawem najniższego poziomu takiej świadomości jest na przykład wyśmiewanie kogoś, kto w odczuciu oceniającego mówi źle (zwykle chodzi o osobę, która mówi w sposób dla oceniającego trudny do zrozumienia - ze względu na używane słownictwo i konstrukcje składniowe), przedrzeźnianie go. a także stosowanie wobec niego innych form ostracyzmu. Objawem wyższego poziomu świadomości językowej jest wygłaszanie sądów językowych, związanych z koniecznością wyboru między różnymi elementami językowymi i ocena tych elementów (np. ..U nas tak się nic mówi", „To nic jest dobrze powiedziane po polsku", „Tu jest błąd językowy", „Tak jest lepiej powiedziane, a tak gorzej"). Jeszcze wyższy poziom świadomości językowej uwidacznia się w sądach o języku uzasadnianych merytorycznie (lingwistycznie), np. „Wyraz składnik jest lepszy niż element, bo polski, a przez to bardziej zrozumiały", „Rzeczownik morze piszemy przez rz, bo rz wymienia się na r w przymiotniku morski", „Nie mówi się myszów, tylko myszy. bo rzeczowniki rodzaju żeńskiego nic mają w języku ogólnopolskim końcówki -ów w dopełniaczu liczby mnogiej".

Badania świadomości językowej współczesnych Polaków są dopiero w stadium początkowym, a wiedza na ten temat jest fragmentaryczna²⁵⁸. Wiadomo jednak, że dla dużej grupy Polaków język jest wartością, którą należy kultywo-

²⁵⁷ Na przykład ktoś ma negatywny sąd o akceptacji normatywnej wyrażenia na adres: sądu tego nic ujawnia, nic przekonuje innych o tym. ze jest to wyrażenie błędne, ate jednak sam go nic używa, posługując Się tradycyjnym połączeniem pod adresem.

² * Początki takich badań sięgają drugiej pół. lat 70. XX w.; por. kilka artykułów ternu poświęconych w zbiorze WsjMńczesna polszczyzna. pod red. H. Kurkowskiej, Warszawa 1980. Por. tez bibliografię na ten temat w książce A. Markowskiego Polszczyzna końca XX wieku. jw.. a także w kilku pracach powstałych w ostatniej dekadzie XX w., np. S. Cygana. Świadomość językowa środowisk wyzbywających się gwary (na przykładzie mieszkańców kieleckiej wsi Lasocinj (mszp. 1999) i jedną z najnowszych prac: H Zgółkowa, B. Sobczak, A. Kula, Syluucje komunikatywne a wsprrłczesna świadomość językowa Polaków (mszp. 2004).