Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 265845

M Łobocki. WproMHktrtie <!o metodologii boJt/ń petlogoglcznych, Kruków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. O by Oficyna Wydawnicza JnipuU" 20VS>

wu w tej sprawie. Mianowicie kwesriomije się możliwość stosowania jakichkolwiek badań ilościowych i pomiaru w pedagogice. Zwraca się przy cym uwagę na to, że przedmiot pedagogiki jest tak subtelny oraz wewnętrznie zróżnicowany i nieuchwytny, iż nic poddaje się żadnym badaniom ilościowym, a tym bardziej ścisłemu pomiarowi. Ten nic tylko zubaża - jak przypuszcza się - lecz również wyraźnie zniekształca badane zjawisko. Toteż proponuje się - jeśli nie wprost to implicite - całkowitą rezygnację z wszelkich badań ilościowych na rzecz badań jakościowych {por. J. Rutkowiak, 1995; W. P. Zaczyński, 1984).

Odpowiedź na krytykę badań ilościowych i pomiarl w pedagogice

Jednakże ro nie tylko pomiar, ale rakże opis jakościowy badanych w' pedagogice faktów', zjawisk, czy procesów jest często nieadekwatny i mało dokładny. Różnego rodzaju niedomagania i błędy możliwe są zarówno w dokonywanym pomiarze, jak i w^r opisie jakościowym. Niedorzecznością jednak byłoby rezygnować z nich w badaniach pedagogicznych tylko z racji możliwych tam błędów, podobnie zresztą naiwnością byłoby uznać gramatykę za błędną i niepotrzebną tylko z tego powodu, że ludzie popełniają błędy gramatyczne (W. J. Reichmann, 1968, s. 12 i n.). Nic ulega również wątpliwości, żc odw^rohijąc .się jedynie do opisu jakościowego, tak samo nie mamy stuprocentowej pewności, czy rzeczywiście odzwierciedla on obiektywnie określony stan rzeczy, czy też raczej jest tylko wyrazem naszych subiektywnych odczuć. Często wskutek braku danych liczbowych jesteśmy zmuszeni do porównań i uogólnień według własnego wyczucia, rj. bez liczenia się z wymiernymi faktami i zasadami logiki. Niekiedy trzeba i można kierować się osobistym wyczuciem, np. w tworzeniu hipotez roboczych, lecz na ogół jest ono pozbawione większej wartości poznawczej w trakcie weryfikowania hipotez. Weryfikacja ich wymaga z reguł)’ badań ilościowych, a zatem także pomiaru łącznie z opisem i analizą statystyczną (H. Knufmann, 1970, s. 92).

Rzecz jasna - z opisu jakościowego w pedagogice nie w^rolno rezygnować. W wiciu przypadkach może być on jedynym sposobem rozwiązywania interesujących nas problemów. Zastosowany pomiar nigdy też nie wyklucza opisu jakościowego badanych łaktów, zjawisk, procesów. Pomiar i opis jakościowy wzajemnie się uzupełniają i ubogacają w^r badaniach pedagogicznych. Jednemu i drugiemu przysługują walory poznawcze. Każdy z nich może okazać się cennym źródłem informacji o rzeczywistości interesującej badacza. „Tylko szaleńcy — jak piszą J. P. Guilford i A. L. Comrey (1961, s. X) - podejmują ważkie decyzje z braku wiarygodnej informacji którą można znaleźć w wyniku badań ilościowych, a nic tylko jakościowych.

Badania ilościowe i pomiar w pedagogice wydają się celowe również z innych powodów. Przede wszystkim umożliwiają w miarę dokładne przedstawienie badanych zjawisk i ich ocenę. tj. w sposób możliwie trafny i rzetelny oraz poprawne wyciąganiewmiosków'z uzyskanych wyników'badań. Wnioski rewyrażanesą naj-

2. Znaczenie badań ilościowych i pomiaru w pedagogice 67

częściej nic ryle w kategorii konieczności, ile prawdopodobieństwa. Dokładność w ich sformułowaniu i towarzysząca temu ostrożność umożliwiają powzięcie ważonych decyzji z punktu widzenia ewentualnych zmian i unowocześnienia pracy wychowawczej i dydaktycznej z dziećmi i młodzieżą.

Stosowane w pedagogice badania ilościowe i pomiar oddają duże usługi, zwłaszcza w badaniu współzależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi i zależnymi, czyli między określonymi oddziaływaniami wychowawczymi a skutkami, jakie pociągają one za sobą w sferze zachowań czy postaw osób badanych. Badania ilościowe łącznie z pomiarem odgrywają rakże doniosłą rolę w badaniach porównawczych z uwzględnieniem takich zmiennych, jak rn.in.: płeć, wiek, pochodzenie społeczne, stopień przystosowania społecznego lub iloraz inteligencji osób badanych.

Ponadto - jak się zdaje - dotychczasowy dorobek pedagogiki byłby uboższy bez odwoływania się do badań ilościowych i pomiaru przynajmniej przez niektórych pedagogów. Wyniki tych badań i pomiaru umożliwiają też bardziej adekwatne porozumiewania się w wielu sprawach, których one dotyczą. Tak na przykład inne zupełnie ma znaczenie powiedzenie o uczniu, że jest mało inteligentny lub niezdolny niż twierdzenie tego w postaci określonych wyliczeń w wyniku zastosowanych badań ilościowych i odpowiedniego pomiaru. Niektórzy podkreślają, że badania rc i pomiar pozwalają zobiektywizować dane zgromadzone z ich pomocą i ustalić kryteria względnie optymalnych decyzji istotnych zarówno dla teorii, jak i praktyki pedagogicznej (W. Gutjahr, 1971, s. 31).

Inną jeszcze zaletą przeprowadzania badań ilościowych łącznic z zastosowanym pomiarem w pedagogice jest możliwość korzysrania ze srarysryki. Je.sr ro szczególnie ważne przy dużych ilościach zebranych danych o badanym zjawisku. Statystyka bowiem znacznie ułatwia odpowiedź na pytanie: co trzeba zrobić z licznie zgromadzonymi danymi, by wyciągnąć z nich poprawne wnioski. Często dokonuje się tego przez obliczanie takich wskaźników liczbowych, jak procenty (odsetki), średnie, odchylenia standardowe i współczynniki korelacji, czyli z pomocą statystyki opisow^rcj. W opracowaniu danych zachodzi niejednokrotnie również potrzeba umiejętnego w^rnioskow^rania statystycznego, a szczególnie znajomości „reguł wnioskowania o cechach populacji w oparciu o cechy próby z niej wylosow-ancj ’ (H. M. Blalock, 1975, s. 15), czyli umiejętności posługiwania się statystyką indukcyjną (matematyczną), opartą na teorii prawdopodobieństwa. Bez srarysryki trzeba by zadowolić się surowymi zestawami wyników' badań, a co za tym idzie, podejmowaniem ryzyka wyprowadzania wmiosków mało wiarygodnych lub w ogóle pozbawionych wartości naukowej. Statysty kii zmusza również do dokładności w myśleniu i działaniu; umożliwia bardziej jednoznaczną interpretację uzyskanych informacji; pozwala przewidywać, o ile oczywiście przeprowadzane badania były wystarczająco trafne i rzetelne (por. J. P. Cuilford, 1960, s. 13 i n.).

68 Rozdział III. Badania nościowt komiak w PtDACooict