Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260310

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Zmienne dwu- i wielowartościowe

Współcześnie znane są różne klasyfikacje zmiennych. Ze względu na przyjmowane przez nie wartości rozróżnia się zmienne dwuwartościowc i wielowartościowe. Przykładem zmiennej dwuwarcościowej (dychotomiczncj) jest płeć. a przykładem zmiennej wici ow^ra rtośc i owe j (politomiczncj) każda z pozostałych zmiennych, w tym również trójwartościowych (rrychotomicznych), z jakimi mamy do czynienia, np. przy odpowiedziach na pytanie o wykształcenie: podstawowe - średnie - wyższe (por. J. Brzeziński, 1996, s. 184 i n.; F. N. Kcrlingcr, 1964, s. 32 i n.).

Najbardziej użyteczna w badaniach pedagogicznych jest klasyfikacja zmiennych z uwagi na związane z nimi przyczyny lub skutki. Obejmuje ona tzw. zmienne niezależne i zależne oraz pośredniczące i kontrolne.

Zmienne niezależne i zależne

Zmienne niezależne to m.in. różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej. Inaczej mówiąc, zmiennymi tymi są w badaniach pedagogicznych szczególnie te działania natury pedagogicznej, których celem jesr spowodowanie określonych skutków w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym, fizycznym dzieci i młodzieży. To znaczy, określają one bliżej charakter oddziaływań, w których upatruje się przyczyny określonych zmian w procesie wychowania, uczenia się czy kształcenia. Są co zawsze oczywiście jedynie przyczyny domniemane (postulowane), których sens określa hipoteza robocza, będąca - jak wiemy - relacją przyczynowo-skutkową między zmienną niezależną i zależną. Przy czym zmienna niezależna uchodzi z reguły za przyczynę zmiennej zależnej, a ta ostatnia za skutek zmiennej niezależnej.

Ilustrację zmiennych niezależnych w przeprowadzonym przez A. Kamiń-skiego (1966) eksperymencie nad efektywnością aktywizowania i uspołeczniania uczniów w szkole podstawowej mogą stanowić takie zmienne, jak: zabawy' dydaktyczne, praca zespołowa („system grupowy”), wykrywanie uzdolnień i zamiłowań uczniów' („lista umiejętności”) oraz dbałość o atmosferę w klasie. Innym przykładem zmiennych niezależnych w badaniach nad skutecznością współudziału uczniów' w procesie dydaktyczno-wychowawczym może stanowić ich współudział w^r planowaniu, przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu lekcji (M. Łobocki, 1975; B. Wojciechowska-Charlak, 1991). Wymienione tutaj zmienne niezależne są zarazem podzmiennymi aktywizowania i uspołeczniania uczniów lub ich współudziału w^r procesie dydaktyczno-wychowawczym jako podstawowych zmiennych niezależnych.

1 Nazwa zmiennych niezależnych i zależnych zaczerpnięta została z matematyki, gdzie zmienną niezależną oznacza się liccrą A', a zmienną zależną literą Y. Oznaczenie takie przyjmuje się także w badaniach pedagogicznych i innych.

M Łobocki. Wi^oKOi&fi.y >!<• mexK?olog.ii badoii palogogłeinycfi, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. O by oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Jeszcze innymi przykładami zmiennych niezależnych w badaniach pedago-gicznych mogą być nie tylko wszelkiego rodzaju metody wychowania, nauczania i kształcenia, lecz także różne psychospołeczne czynniki warunkujące pomyślny rozw^rój umysłowy, społeczny lub moralny uczniów, jak np. niektóre cechy osobowości czy wysoki poziom motywacji, oraz czynniki nic sprzyjające takiemu rozwojowi, jak brak miłości macierzyńskiej i ojcowskiej, dezorganizacja życia rodzinnego, zły przykład rówieśników i dorosłych itp.

Zmienne zależne natomiast to te rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych, czyli spodziewane przez badacza wyniki zastosowanych oddziaływań pedagogicznych. Można powiedzieć więc, że zmienne zależne są bezpośrednim lub przynajmniej pośrednim następstwem zmiennych niezależnych.

Za przykład zmiennych zależnych mogą uchodzić takie m.in. zmienne uwzględnione w badaniach Andrzeja Janowskiego (1974a) nad skutecznością kierowania wychowawczego w toku lekcji, jak: stosunek uczniów do nauczyciela, ich identyfikacja z nauczycielem, nonkonfórmizm i gorow^rość do obrony własnego zdania, spoistość grupowa w klasie szkolnej, zgodność w niej grupowej struktury formalnej z nieformalną, a także zgodność panujących tam norm z normami preferowanymi przez nauczyciela. Innym przykładem zmiennych zależnych mogą być rc wykorzystane w^rc wspomnianym eksperymencie nad skutecznością współudziału uczniów w- procesie dydaktyczno-wychowawczym. Były nimi: aktywność społeczna uczniów', ocena lekcji przez nich i nauczycieli, układ stosunków społecznych w klasie, opinie nauczycieli o zachowaniu uczniów', ich poscaw^fa wobec kolegów (koleżanek) z. klasy i nauczyciela, stosunek uczniów do nauki szkolnej, wyniki nauczania w zakresie języka polskiego. Powszechnie niemal używanymi w badaniach pedagogicznych zmiennymi zależnymi są osiągnięcia szkolne uczniów', ich poziom przystosowania lub nieprzystosowania społecznego, postawy wobec szkół)', zjawiska i proces)'dynamiki grupowej klasy szkolnej i inne.

Zmienne pośredniczące i kontrolni:

Zmienne pośredniczące bywają nazywane również zmiennymi interweniującymi lub zmiennymi niezależnymi - zakłócającymi (por. J. Brzeziński, 19%, s. 190 i n.). Są nimi „czynniki - jak pisze H. Komorowska (1982, s. 89) - działające na obszarze badawczym między przyczyną, jaką stanowi zmienna niezależna, a skutkiem, jaki stanowi zmienna zależna”. Są to najczęściej zmienne nieobjęte planowaną kontrolą podczas przeprowadzanych badań. Zazwyczaj umożliwiają dodatkowe wyjaśnienie współzależności między zmiennymi niezależnymi i zależnymi czy też wręcz zachodzącego między nimi jednokierunkowego związku przyczynowi) -skutkowego. W każdym razie zwracają uwagę na inne ważne przyczyny nie uwzględnione w schemacie (planie) badawczym zmiennych zależnych.

1.38 Rozdział VI. Zmienne, wskaźniki i iyky badań pedagogicznych