Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260301

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Omówione w poprzednim rozdziale problemy i hipotezy badawcze mogą budzić i budzą z pewnością pewien niedosyt, ponieważ niedostatecznie mówi się ram o potrzebie i .sposobach bliższego ich uszczegółowienia w wyniku w miarę dokładnego rozpoznania związanych z nimi zmiennych i wskaźników tych zmiennych. Zagadnieniu temu poświęcony jest niniejszy rozdział. Omawia się w nim najpierw pojęcie i klasyfikację zmiennych i wskaźników, łącznic z ich uzasadnieniem, a następnie dobór i inrerprerację wskaźników. W końcowej części rozdziału charakteryzuje się typy badań pedagogicznych z pominięciem przedstawionych wcześniej badań ilościowych i jakościowych w rozdziałach III i IV.

1 . PojĘCir I KLASYFIKACJA ZMIFNNYCH CHARAKI fcKYSI YKA /MlfcNNYCH

Zmienne w badaniach naukowych, w tym także pedagogicznych, są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu, czyli problemów badawczych, jakie zamierza się rozwiązać, i hipotez roboczych, jakie pragnie sic potwierdzić lub odrzucić (por. A. dc Winter, 1981). Są nimi zazwyczaj podstawowe cechy, symptomy, przejawy charakterystyczne dla badanego faktu, zjawiska czy procesu albo też różnego rodzaju czynniki będące ich przyczyną lub skutkiem. Każda /.e zmiennych przyjmuje różne wartości (E. Aronson i inni, 1990, s. 13; F. N. Kcr-lingcr, 1964, s. 32), które umownie można nazywać podzmiennymi. Stanowią one bliższą charakterystykę przyjętej zmiennej jako głównego lub jednego / głównych zainteresowań badacza.

Zarówno zmienne, jak i podzmienne wyrażone są bądź to za pomocą terminu (pojęcia) obserwacyjnego, bądź teoretycznego w^r zależności od tego, czy związana z nim treść stanowi dane doświadczenia (najczęściej obserwacji), czy też dane od doświadczenia niezależne (por. J. Dębowski i inni, 1996, s. 355). Inaczej mówiąc, wyraża się je w języku obserwacji lub w języku teorii (por. J. Brzeziński, 1996, s. 183). W badaniach pedagogicznych podobnie zresztą jak psychologicznych i socjologicznych - przeważająca większość zmiennych jest wyrażana w języku teorii. To znaczy: zmienne przybierają tam postać terminów teoretycznych. W związku z powyższym, aby można było je badać empirycznie (o czym będzie jeszcze mowa), zachodzi potrzeba ich operacjonalizacji, czyli przełożenia na cechy dające się w miarę jednoznacznie identyfikować.

Zmienne rakic nazywa się rakże konsrruktami, przybierającymi niekiedy nazwę konstrukców teoretycznych (hipotetycznych). Przykładem konsrrukru (pojęcia) hipotetycznego może być osobowość autorytarna, będąca przedmiotem szczególnych zainteresowań Theodora W. Adorno (1995). Według niego kon-srrukt ren, będący podstawową zmieńną w jego badaniach, obejmuje takie charakterystyczne dla niej podzmienne, jak konwencjonalizm (bezwzględne zawierzanie swym poglądom), służalczość (uległość wobec zwierzchników), agresywność i za-bobonność, okazywanie innym swej wyższości, tendencja do destrukcji (karania) i cynizmu (zwłaszcza wobec osób zależnych), skłonność do projekcji oraz nadmiar zainteresowania sprawami seksualnymi (T. W. Adorno, 1995, s. 71-75). Innym przykładem zmiennej, mogącej uchodzić za konstrukt teoretyczny, może być sieroctwo społeczne, którego podzmiennymi są m.in. odtrącenie przez rodziców, poczucie osamotnienia oraz sytuacja życiowa wychowanka w szkole i zakładzie opiekuńczo-wychowawczym (por. A. Szymborska, 1969). Może być nim również kryzys rodzinny, a jego podzmiennymi: „wskaźnik rozwodów, ilość sierot społecznych, zaburzenia w funkcjach prokreacyjnych rodziny, zaburzenia funkcji opiekuńczych i emocjonalnych, poziom wiedzy i przygotowanie rodziców do wspólnego życia itp.” (T. Pilch, 1995, s. 31 i n.).

Słowem, zmiennymi i podzmiennymi jest wszystko to, nad czym w szczególny sposób pragniemy skoncentrować się w naszych badaniach. Istorne z punktu widzenia badań pedagogicznych są takie zmienne, jak: osiągnięcia szkolne, organizacja procesu dydaktycznego i wychowawczego (w tym np. problemowe nauczanie i uczenie się, praca grupowa uczniów i ich praca domowa), niepowodzenia szkolne i nieprzystosowanie społeczne uczniów, dynamika grupowa klasy szkolnej, zainteresowania i zdolności dzieci i młodzieży, osobowość nauczyciela, sytuacja wychowawcza, czytelnictwo itp. Zmiennymi są m.in. również płeć, wiek, miejsce urodzenia czy zamieszkania, poziom wykształcenia, religijność, aktywność intelektualna czy społeczna osób badanych.

Najmniej kłopotliwe w poprawnym identyfikowaniu zmiennych podczas badań są te spośród nich, które dotyczą - zgodnie z wyrażeniem Abrahama Kapłana (1964) - faktów obserwowałnych bezpośrednio, jak w wypadku liczby uczniów w klasie, lub obserwowałnych pośrednio, np. w odniesieniu do płci uczniów' lub braku ich zdyscyplinowania. Wyraźną trudność w ustalaniu zmiennych i ich podzmicnnych sprawiają te zaliczone do wspomnianych wcześniej konstruktów hipotetycznych (por. A. Rubin, B. Babbie, 1997, s. 132 i n.). W każdym razie dokładna charakterystyka zmiennych poprzez wskazanie na przysługujące im wartości (podzmienne) jest koniecznym warunkiem trafności i rzetelności badań ilościowych. Charakterystyka taka pozwala lepiej zrozumieć i wyjaśnić badane fakty, zjawiska, procesy, a nade wszystko dokonać w miarę obiektywnego ich pomiaru. Niewskazana jest natomiast w wypadku badań jakościowych.

1.36 Rozdział VI. Zmienne, wskaźniki i iyky badań pedagogicznych