Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 260009

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

wykrawaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktur)' całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nic funkcji itp.”. Nade wszystko umożliwiają one dokonanie jakościowego opisu i analizy badanych taktów, zjawisk czy procesów. Odbywa się to głównie w formie narracyjnej lub eseistycznej, na ogól z wykluczeniem wszelkich zawiłych zestawień liczbowych i obliczeń statystycznych. W lym znaczeniu badania jakościowe są oczywistym przeciwieństwem badań ilościowych. Ale bynajmniej nie wykluczają się, lecz - jak przekonamy sic - wzajemnie uzupełniają i dopełniają. Poza tym badania jakościowa są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń, w tym także subiektywnych doświadczeń i odczuć zarówno osób badanych, jak i osoby je przeprowadzającej.

Rozumiane w ten sposób badania nazywa się nierzadko również badaniami etnograficznymi (por. I. Kawecki, 1994), terenowymi, alternatywnymi lub antropologicznymi, a niekiedy mikroctnogralicznymi lub ekologicznymi (por. H. Komorowska, 1989, s. 17). Początki tego rodzaju badań - szczególnie w formie analiz biograficznych sięgają okresu Odrodzenia, kiedy były traktowane przez niektórych pedagogów' jako nie mniej ważne źródła informacji o dzieciach i młodzieży niż obserwacja (por. H. H. Kruger, 1999, s. 32).

Współcześnie badania jakościowe uważa się na ogół za wyraźnie przeciwstawne podejściu ilościowemu i poniekąd także obiekrywi.srycznemu w badaniach pedagogicznych. Przeto zalicza się je do tzw. badań „miękkich”, tj. przeprowadzanych za pomocą nieustrukturalizowanych metod i technik badawczych. Istotę ich upatruje się nade wszystko nic tyle w^r wyjaśnianiu badanych zjawisk, czyli w ustalaniu występujących wśród nich powiązań przyczynowo-skutkowych (co jest głównym przedmiotem badań ilościowych), ile w rozumieniu i interpretacji zjawisk interesujących badacza. Uzasadnień tego rodzaju badań poszukuje się m.in. w filozofii W. Dilthcya, E. Ilusscrla, Tli. W. Adorno, M. Heideggera, G. Gadamera czy J. Habermasa. To właśnie oni byli zdania, że „nauki humanistyczne mają własną logikę badań i że różnica między naukami przyrodniczymi i humanistycznymi polega na tym, że te pierwsze starają się wyjaśniać badane zjawiska, natomiast te drugie próbują je zrozumieć ’ (R. Pachociński, 1997, s. 37 i n.). Rozumienie badanego zjawiska oznacza tu tyle samo, co - jak sugeruje E. Tcrhart (1997) - „zobaczyć” je z perspektywy osób, których ono dotyczy, czyli „odtworzyć subiektywne struktury znaczeniowe” mu przypisywane, co jednocześnie nie wyklucza wyjścia „poza płaszczyznę subiektywnego sensu”, jaki nadaje się badanemu zjawisku (za: H. H. Kruger, 1997, s. 204).

Analiza kontekstu sytuacyjnego badanych zjawisk

W badaniach jakościowych dużą wagę przywiązuje się do analizy kontekstu sytuacyjnego poznawanych zjawńsk i to w^f dw^rojakim wymiarze: jednostkowym i społecznym. Zakłada się ni, iż badane zjawiska nie są na ogół poznawalne poza

90 Rozdział IV. Badania iakośCiowł w PtUACOGiCt

swym konrclcstem sytuacyjnym, czyli faktami, procesami, zjawiskami, zdarzeniami. One dopiero nadają badanym zjawiskom właściwy sens oraz pozwalają na prawdziwie wielostronny opis i interpretacje zjawisk interesujących badacza, co pozw^rala - jak zakłada się - na lepsze ich rozumienie (por. T. Bauman, 1995, s. 61 i n.).

Postulat uwzględniania w badaniach jakościowych kontekstu sytuacyjnego badanych zjawisk zakłada także poznawanie ich w rozwoju i warunkach naturalnych. Umożliwić ma to ukazanie złożoności, plastyczności i autentyczności zjawisk interesujących badacza (W. I.aacz, 1993, s. 324). Z tego powodu w badaniach jakościowych obowiązuje dyrektywa - „Idź i zobacz!” - i to z reguły bez odwoływania się do jakiejś z góry przyjętej teorii. Obudowy teoretyczną poszukiwanych rozwiązań naukowo-badawczych zaleca się opracowywać lub odpowiednio dobierać (przystosowywać) dopiero w trakcie prowadzenia badań albo po ich przeprowadzeniu. Tak wiec badania jakościowe nie wymagają uzasadnienia teoretycznego. Teoria w togo typu badaniach „jest raczej wykorzystywana do pomoc)' w rozumieniu tego. co już zostało zaobserwowane, niż do dyktowania, c/ego powinno się szukać” (I. Kawecki, 1994, s. 39). W ten sposób pragnie się tworzyć teorie zgodnie z konkretnym i bezpośrednim doświadczeniem badacza, które jest jego udziałem w toku przeprowadzanych przez niego badań. Tak więc opracowywana rcoria jest raczej uwieńczeniem badań niż ich uzasadnieniem i ukierunkowaniem, jak ma to miejsce w- przypadku badań ilościowych. Ostateczne sformułowanie zawdzięczał nade wszystko wspomnianemu doświadczeniu i końcowym wynikom badań (por. A. Strauss, J. Corbin, 1996, s. 8).

W badaniach jakościowych - z tych samych powodów, dla których celowo rezygnuje się z obudowy teoretycznej badań przed ich podjęciem - nic przywiązuje się wagi do precyzyjnie sformułowanych celów badawczych i hipotez roboczych, formalizacji języka, jakim posługujemy się w trakcie badań, a także skategoryzowania podejścia badawczego i co za tym idzie, ustalania zmiennych zależnych i niezależnych. Co więcej, „wszelkie przcdwczesne strukturaIizacjc uważa się nawet za szkodliwe zaważenie perspektywy badawczej na występie badań” (II. Komorowska, 1989, s. 18). Dzięki temu pragnie się objąć wiele różnych cech badanego. Mówi się też o podejściu holistycznym (całościowym) w tego rodzaju badaniach, „nastawionym na indukcyjny opis kontekstu, w jakim tkwi badana jednostka (zjawisko) w celu zrozumienia sytuacji tak. jak czyni to osoba badana” (R. Zaręba, 1998. s. 46). Podejście takie nie wydaje się jednak w' pełni możliwe (por. T. Bauman, 1995, s. 61). Niemniej tendencja obejmowania tymi badaniami więcej niż zaledwie kilku tylko aspektów problemu interesującego badacza wydaje się słuszna; stanowi osobliwą właściwość badań jakościowych.

Warto w tym miejscu podkreślić, żc jakkolwiek badania tc nic pretendują np. do sprawdzania hipotez roboczych, to niejednokrotnie stanowią podstawę icłi formułowania. Sformułowane w ten sposób hipotezy można z kolei poddać weryfikacji eksperymentalnej.

1. Czym s/\ bada ni a jakość iowe ? 91