Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 261030

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2009 ISBN: 978-83-7587-163-0.£ by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Szczególne zobowiązania w badaniach pedagogicznych

Na podobne obiekcje z moralnego punktu widzenia mogą być narażone również badania pedagogiczne. Mam na myśli m.in. eksperymenty nad skutecznością nagradzania i karania w wychowaniu, a także te eksperymenty, w których mniej lub bardziej świadomie toleruje się mało skuteczne formy nauczania w jednych klasach po to, by wykazać efektywność innowacyjnych form nauczania w innych klasach. Pewne zastrzeżenia pod względem moralnym mogą budzić badania nad wychowaniem seksualnym dzieci i młodzieży, używaniem przez nich środków odurzających, ich sytuacją wychowawczą w rodzinie i szkole lub uznawanym przez nich systemem wartości. Chodzi głównie o badania dotyczące spraw uznanych przez osoby badane za naruszające ich prywatność (intymność) lub będących źródłem skojarzeń z czymś dla nich nieprzyjemnym, do czego nic chciałyby wracać. Oczywiście liczenie się w podejmowaniu badań pedagogicznych z tego rodzaju implikacjami moralnymi wymaga dużej wrażliwości etycznej badacza (por. A. Rubin, E. Babbic, 1997, s. 61 i n.).

Nicpozbawionc obiekcji moralnych są też badania pedagogiczne nadmiernie obciążające czasowo osoby badane. Wiąże się to często z nadmiarem stawianych im pytań (zadań), odbiegającym znacznie poza niezbędną konieczność. Najwięcej jednak zastrzeżeń natury moralnej budzą badania, w których świadomie osoby badane wprowadza się w^r błąd. Jesr ro niepożądane szczególnie z dwóch powodów. Po pierwsze, okłamywanie osób badanych godzi w ich prywatność lub dosadniej mówiąc, w ich podmiotowość, przez to, że skłania je do udziału w czymś, na co nie zgodziłyby się, gdyby znały prawdziwe cele badań. Po drugie, okłamywanie osób badanych jest często równoznaczne z bolesnym przeżyciem przez nie zawodu co do ich oczekiwań w sprawie otwartości (prawdomówności) i w ogóle prawości osoby odpowiedzialnej za przeprowadzane badania {E. Aronson i inni,

1990, s. 89).

W wypadku zaś, gdy istnieje - jak sądzą niektórzy - konieczność wprowadzenia w błąd osób badanych lub zatajenia przed nimi istotnych intencji badacza, zachodzi pilna potrzeba zmniejszenia negatywnych skutków' moralnych tego zabiegu. Jest to ich zdaniem możliwe np. dzięki powiadomieniu osób badanych w instrukcji poprzedzającej badania o rym, że dla zapewnienia ich skuteczności nic ujawmia się im całej prawdy o celach badawczych. Informacja taka - jak przypuszczają S. J. Weber i T. D. Cook (1972) - może nawet zwiększyć gotowość osób badanych do pełnienia sw^rcj roli w badaniach jako osób „godnych zaufania” (faithful subjectĄ.

Na ogól jednak szanujący się badacz - zwłaszcza zaś podejmujący badania pedagogiczne - poczuwa się do obowiązku wyjaśnienia osobom badanym podstawowego celu badań, ich przebiegu i .sposobu wykorzystania ich wyników. W przeciwnym razie osoby badane mogą potraktować postępowanie badacza jako przejaw' jawnego nimi manipulowania. Nikt nie lubi bowiem wykonywać

2 I 6 Rozdział IX. Mokainł ashekiy badan pedagogicznych

M Łobocki. Wprwaiktnie Jo m&oJolog.ti bodoA petlogogłeinycfi, Kraków 2fli»

ISBN: 97S-8J-7J87-163-0. S> by oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

poleceń, co do sensowności których nic jest osobiście przekonany. Narzucone zadania realizuje się przeważnie niedbale i niechętnie. Stwarza się wówczas jedynie pozory prawidłowego wykonania, i to z niepowetowaną szkodą dla celu, jakiemu mają one służyć. Stąd też osoby, które nic rozumieją głębszego sensu swego udziału w badaniach i nic akceptują ich wewnętrznie, są raczej niewiarygodnym źródłem informacji.

Zobowiązania z racji noui-Ntco i anonimowego charakteru badań

Ponadto przestrzeganie zasad moralnych w badaniach pedagogicznych domaga się zapewnienia im poufnego charakteru, a tam, gdzie to możliwe, także pełnej anonimowości. Poufny charakter badań zobowiązuje badacza do całkowitej dyskrecji i zatuszowania wszelkich oznak, które mogłyby ułatwić identyfikację osób badanych. W rym celu może np. w porę zastąpić nazwiska i imiona osób badanych numerami identyfikacyjnymi.

Anonimowość badań natomiast zakłada, że wypowiedzi osób badanych nic są i nie mogą być identyfikowane również przez osobę przeprowadzającą badania. Udanym sposobem zapewnienia badaniom pełnej anonimowości jest wysyłanie pocztą swych wypowiedzi, ten sposób raczej rzadko jest praktykowany w badaniach pedagogicznych. Częściej zapewnia się ją w warunkach badan zbiorowych.

W każdym razie badaniom pedagogicznym nie zawsze można i trzeba zapewnić anonimowość. Inaczej ma się sprawa z poufnością badań. Dotyczy ona w' miarę wszystkich badań tego typu. Pewien wyjątek mogą stanowić badania, w^r wyniku których dowiadujemy się o niebezpieczeństwie zagrażającym osobom badanym, np. w związku z zażywaniem przez nic narkotyków lub ich molestowaniem seksualnym. Ale także i wtedy staramy się uzyskać zgodę osób poszkodo-w^ranych na interwencję w ich sprawie, by nie zawieść przyrzeczonego im zaufania (por. A. Rubin, E. Babbic, 1997, s. 62 i n.).

Zapewnienie dobrowolności udziału w badaniach

Innym jeszcze zobowiązaniem moralnym badacza wobec osób badanych jest zapewnienie im całkowicie dobrowolnego udziału w badaniach. Obowiązek taki wynika z co najmniej kilku powodów. Przede wszystkim bez zgody osób badanych na uczestnictwo w badaniach badacz nic ma na ogół pewności co do wiarygodności otrzymanych wyników. Jest też niemal pewne, /e osoby badane wykazują tym większe zaangażowanie w wykonanie danych im przez badacza poleceń, im bardziej dobrowolny jest ich udział w badaniach. Poza rym szczególnie sprzeniewierzające się zasadom moralnym jest polecanie osobom badanym wypowiadania się w sprawach dla nich intymnych lub stanowiących tabu. o ile uprzednio nie wyraziły na to swego wewnętrznego przyzwolenia. Słowem, wszelkie zobowiązywanie osób badanych do udziału w badaniach, tj. bez zabiegania o ich zgodę, okazuje się szkodliwe zarówmo moralnie, jak i metodologicznie.

4. Zobowiązani a wobec osób badanych 217