Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 265926

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

pytań lub 7.adań. Chodzi przede wszystkim o to, aby były one jednowymiarowe i tym samym jednoznaczne. Zastrzeżenia pod tym względem budzi nawet pomiar dotyczący jednocześnie dwóch wzajemnie uzależnionych od siebie wymiarów, np. wysokości i ciężaru ciała ludzkiego. Nie są to wprawdzie wymiar)- typowe dla badań pedagogicznych, lecz dobrze ilustrują powyższą prawidłowość. W takim wypadku, objęte danym narzędziem pomiaru, zadanie zakwalifikowania ludzi według kilkustopniowej skali ocen, której krańcowe wartości tworzą z jednej strony ludzie skrajnie ciężcy’ i zarazem skrajnie wysocy („niezwykle wdeley”), a z drugiej ludzie skrajnie niscy i jednocześnie niewiele ważący („niezwykle mali”), nie sprawiałoby trudności osobom badanym, gdyby rzeczywiście wszystkich ludzi można było umieścić na powyższym kontinuum skuli. Ale jak zakwalifikować „wysokiego, szczupłego człowieka, który, waży np. 75 kg i jest większy niż niski, gruby człowiek ważący 90 kg?” (T. M. Newcomh i inni, 1970, s. 528). Trudności takich jest pozbawiony pomiar, który za każdym razem uwzględnia tylko jeden wymiar badanych zjawisk.

Technika wewnętrznej zgodności określa rzetelność pomiaru również pop rzez jego jednorazowe zastosowanie. Służy do tego m.in. specjalny wzór matematyczny opracowany przez C. F. Kodera i W. Richardsona (por. H. J. Macintosh, R. B. Morrison, 1969, s. 68-73).

Ustalona wysoka rzcrelność określonego pomiaru - i ro niezależnie od rodzaju techniki, jaką się przy tym posługujemy - jest nieodzownym, ale niewystarczającym dowodem jego poprawności. Dany pomiar może badać bardzo dokładnie to, co rzeczywiście bada, lecz nic musi koniecznie badać tego. co badać powinien (czyli tego, co zostało założone w celu badawczym). Toteż należy sprawdzić pomiar także pod względem przejawianego przez niego stopnia trafności.

Trafność pomiaru w badaniach pfdagogicznych

Trafność pomiaru jako podstawowy warunek jego poprawmości stawna przed nim wymaganie, aby mierzył rylko i wyłącznie ro, co ma być nim mierzone, rj. jedynie to, co faktycznie stanowi przedmiot zaplanowanych i przeprowadzanych badań. Postulat taki, stawiany poprawnemu pomiarowa, wydaje się zazwyczaj na pierwszy rzut oka czymś nader paradoksalnym. Odczucie takie może towarzyszyć zwłaszcza osobom mniej obeznanym z metodologiczną problematyką badań pedagogicznych. Na ogół zakłada się, że pomiar dokonywany z pomocą określonego narzędzia badawczego musi z konieczności dotyczyć badanych zjawisk, skoro narzędzie to skonstruowane zostało pod kątem właśnie tego, a nic innego problemu. Twierdzenie takie - jak przekonamy się - nie zawsze musi być prawdziwe.

Wiele badań przeprowadzanych w pedagogice świadczy o niedostatecznym stopniu ich trafności. Należą do nich zwłaszcza różnego rodzaju badania ankietowe, za pomocą których łatwo zebrać opinie w^r pewnych sprawach, a bardzo trudno uzyskać informacje dotyczące nie tego, co badane osoby myślą o badanych

zjawiskach, lecz o.samych tych zjawiskach (ich cechach, przyczynach, skutkach). Mało trafne mogą okazać się także inne metody. Na przykład A. U F.dwards wykazał mierną trafność kilku skal osobowości, polegających na ocenianiu przez badane osoby różnych własnych cech. Podkreślił przy tym, że ,.co, czy dana osoba odpowiada »prawda« lub » nieprawda* (co znaczy, żc uznaje ona lub nic uznaje, że dane zdanie odnosi się do niej) nie zależy głównie od tego, czy określone zdanie rzeczywiście do niej »pasujc«. Wydaje się, żc zależy to raczej od tego, czy osoba badana uważa dane zdanie za społecznie akceptowane” (za: T. M. Ncwcomb i inni, 1970, s. 530 i n.). Mierzy ona więc nie ryle osobowość w^r ścisłym znaczeniu tego słowa, ile „raczej wiedzę jednostki o tym, co jest społecznie pożądane' (T. M. Ncwcomb i inni, 1970, s. 535). Podobne zastrzeżenia można mieć do wielu technik badawczych dotyczących inteligencji, specjalnych uzdolnień czy motywacji. Dla pewnej jasności warto w rym miejscu wspomnieć, że np. testy inteligencji o względnie wysokiej trafności mierzą ją z różnych punktów widzenia. Każdy z nich uwzględnia nieco inne aspekty. Toteż współcześni psychologowie określając iloraz inteligencji, podają zazwyczaj rodzaj testu (lub baterii testów), jaki był podstawą jego wyliczenia.

W związku z powyższym niebagatelną rzeczą jest zdawać sobie sprawę, żc żaden stosowany pomiar nic odznacza się nigdy jakąś trafnością w ogóle, lecz zawsze tylko w odniesieniu do ściśle określonych aspektów badanego zjawiska. Dlatego też z całą pewnością można powiedzieć, że każdy z dwóch różnych pomiarów dotyczących tego samego problemu, mierzy go nic tylko w różny sposób, lecz także jakoś inaczej go ujmuje. Wynika stąd oczywisty wniosek, żc dobór lub konstruowanie technik pomiarowych powinno odbywać się z myślą nie tylko o ich rzetelności, lecz również o reprezentowanej przez nie trafności.

Oczywiście pomiar jest z reguły tym mniej trafny, im mniej jest rzetelny. To znaczy, rzetelność pomiaru jest podstawowym warunkiem jego trafności. Trudno bowiem wyobrazić sobie, aby pomiar dający za każdym razem zupełnie inne wyniki, spełniał wymagania, jakie stawia się mu pod względem tralności. Toteż o trafnym pomiarze można mówić naprawdę dopiero wtedy, kiedy przekonamy się o jego rzetelności. Niemniej jednak, co podkreślono już poprzednio, rzetelność pomiaru nie gwarantuje jego trafności. Rzetelny pomiar nie musi z konieczności badać tego, co zamierzone było w celu badawczym. Gdybyśmy byli innego zdania, to musielibyśmy - jak piszą G. Clauss i H. Ebner (1972, s. 28) „uznać całkowitą słuszność ironicznej uwagi jednego ze zwolenników' metod nie skalujących, lec/, opartych na odczuciu: »Nie wiemy, co jest mierzone, ale to, co jest mierzone jest mierzone dobrze^’².

W literaturze metodologicznej mówi się o różnych rodzajach trafności. W ostatnich latach niemal powszechnie przyjęła się klasyfikacja następujących czterech typów trafności: treściowa, prognostyczna, kongruencyjna i teoretyczna 2 Powiedzenie to G. Gauss i 11. Ebner cytują za: W. Salbcrcm (1 łfóO, s. 44}.

/8 Rozdział III. Badania iLGśoowt komiak w pfcDACouict