Przechwytywanie w trybie pełnoekranowym 12 04 265622

M Łobocki. WproMukerde <!o metodologii boJt/ń petlogpgteuiych, Kraków 2fli»

ISBN: 978-83-7587-163-0.O by Oficyna Wydawnicza JaipuU" 2009

Wszelkiego rodzaju badania, w tym również badania pedagogiczne, wydają się tym wartościowsze, im bardziej osadzone są w obrębie określonej teorii. Badania wynikające wyłącznie z postawionego adhoc celu badawczego, tj. związanego tylko doraźnie z jakimś interesującym badacza problemem be/ zlokalizowania go na tle znanych lub specjalnie opracowanych konstrukcji teoretycznych, są na ogół mało płodne teoretycznie i niewiele przydatne praktycznie. Przyczyniają się przeważnie tylko do zaspokajania ciekawości samego badacza i ro nierzadko w^f sposób daremnie pochłaniający jego energię i zapał. Odwołując się do istniejących teorii lub usiłując stworzyć nową teorię w sprawie interesującego go problemu badawczego, może on nie tylko zaoszczędzić czas i wysiłek dla przysłowiowego „wyważania otwartych drzwi”, lecz także przyczynić się do prawdziwie naukowego rozwiązania podjętego problemu.

Toteż nie bez znaczenia dla prawidłowego przeprowadzania badań pedagogicznych jc.st przynajmniej ogólna znajomość niektórych ich aspektów' teoretycznych. Są one przedmiotem niniejszego rozdziału, w którym omawia się kolejno: sposoby rozumienia teorii pedagogicznych, ich znaczenie i funkcje w badaniach pedagogicznych, wzajemne powiązania między teoriami pedagogicznymi a praktyką pedagogiczną oraz rolę indukcji i dedukcji w^r tworzeniu teorii pedagogicznych.

1. Charakterystyka teorii pedagogicznych

Teorie pedagogiczne w rozumieniu potocznym

W potocznym rozumieniu „teoria’' to zasób posiadanej wiedzy w określonej dziedzinie, której źródłem są pewne domniemania ludzi, mające niewiele wspólnego z realnie istniejącą rzeczywistością. Rozumianą w ten sposób teorie przeciw'-staw ia się praktyce, która w tym znaczeniu jest przeważnie zasobem praktycznych doświadczeń, zdobytych dzięki świadomej i celowej działalności w ramach wykonywania określonego zawodu.

Przenosząc powyższe rozróżnienie na reren pedagogiki, można powiedzieć, iż praktyka i teoria pedagogiczna są jak gdyby odzwierciedleniem dwóch zupełnie różnych światów, jednym z nich jest świat codzienny, z którym mamy do czynienia jako praktycy, borykając się z coraz to nowymi trudnościami; drugim ro świar idei pedagogicznych, przedstawionych w różnych teoriach w postaci mniej lub bardziej ogólnych twierdzeń. Zakłada się przy tym, iż owe dwa światy

1. Charakterystyka teorii pedagogicznych 35

trony

egzystują całkowicie od siebie niezależnie. Pierwszy nie jest przydamy drugiemu i ince versa. W takim stanie rzeczy praktycy i teoretycy mają jakby całkowicie odmienne zadania. Mianowicie zadaniem praktyków jest niejako wkraczanie w sferę spraw konkretnych, związanych z zaspokajaniem potrzeb dzieci i młodzieży oraz oczekiwań społeczeństwa, którego są członkami. Zadaniem teoretyków w owym skrajnym ujęciu teorii i praktyki - jest wymyślanie konstrukcji teoretycznych będących wyrazem czystych spekulacji, a więc pozbawionych jakichkolwiek powiązań z potrzebami praktyki pedagogicznej.

Teorie pedagogiczne w rozumieniu naukowym

Potoczne rozumienie teorii dalekie jesr od jej rozumienia w sensie naukowym. W naukach przeważnie apriorycznych teoria jest - jak pisze Stanisław Kamiński (1981, s. 195) - „systemem dedukcyjnym [...J albo ma postać zbliżoną do systemu dedukcyjnego’¹, czyli jest systemem przyjętych bez dowodu założeń i twierdzeń wyprowadzonych z owych założeń. W naukach natomiast empirycznych teoria jest - według niego (1981, s. 195) - „układem logicznie i rzeczowo powiązanych tez, które teoretycznie wyjaśniają wskazaną jednoznacznie dziedzinę”. Inni metodolodzy mając na uwadze szczególnie nauki społeczne, rozumieją przez teorię ogólną wiedzę, dającą się uzasadnić i sprawdzić, przy pomocy której istnieje możliwość odkrywania i interpretowania zjawisk interesujących badacza. Rozumiana jest przez nich jako system logicznie spójnych twierdzeń o badanych zjawiskach. Przy czym dużą wagę przywiązuje się do ich sprawdza!ności (P. Arre-sląnder i inni, 1991, s. 41 i 46).

Biorąc pod uwagę rozumienie teorii, zwłaszcza w naukach empirycznych, w tym głównie społecznych, do których pedagogika należy, można powiedzieć, że teorie pedagogiczne są układami logicznie i rzeczowo powiązanych twierdzeń, stanowiących próbę wyjaśnienia faktów, zjawisk czy procesów związanych z wychowaniem, nauczaniem, kształceniem. Chodzi m.in. o określenie i uzasadnienie zasad i metod postępowania pedagogicznego łącznic z jego psychospołecznymi uwarunkowaniami, a także o zdefiniowanie podstawowych pojęć, odnoszących sic do problemów badawczych. Z odwołaniem się do którejś z teorii pedagogicznych lub jej stworzeniem łączy się również potrzeba wykazania się znajomością przeprowadzonych badań dotyczących jej założeń, wraz z krytycznym omówieniem tego rodzaju badań.

CFCIIY TFORII PFDAGOCIC7NYCII

Aby lepiej zrozumieć, czym jest teoria naukowa, w tym także teoria na gruncie pedagogiki, warto uświadomić sobie niektóre jej cechy. Wśród nich wymienia się: uporządkowanie (usystematyzowanie), logiczną poprawność, sensowność wypowiedzi, twórczy charakter, spójność problematyki, prostotę i prawdziwość

36 Rozdział II. Ttonkirr.ZNt asbłkiy badań PtDACOCiCZNYCH